آذربایجان – ارمنستان ، چشم انتظار صلح
*نویسنده: محسن پاک آیین
مقامات ارشد جمهوری های آذربایجان و ارمنستان خبر از به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی طرف مقابل می دهند؛اقدامی که استقرار صلح در قفقاز جنوبی را ممکن می سازد.
نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان نیز با بیان اینکه کشورش قره باغ را به عنوان خاک جمهوری آذربایجان به رسمیت می‌شناسد، گفته است:« باکو آماده است تمامیت ارضی ارمنستان را که ۲۹.۸ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد به رسمیت بشناسد و ایروان نیز تمامیت ارضی جمهور آذربایجان را ۸۶.۶ هزار کیلومتر مربع است، به رسمیت می‌شناسد.»
الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان نیزگفته است «امکان دستیابی به صلح بین باکو و ایروان وجود دارد، به خصوص که ارمنستان، قره باغ را به عنوان بخشی از سرزمین ما به رسمیت شناخته است. تصریح می کنم که باکو هیچ ادعای سرزمینی علیه ارمنستان ندارد و در حال حاضر فرصت دستیابی به توافق صلح برای دو کشور امکان پذیر است.»
پس از جنگ دوم قره باغ،با امضای توافق ۹ نوامبر مسکو(۲۷ آبان ۱۳۹۹) اگرچه هفت شهرآذربایجان که توسط ارمنستان اشغال شده بود، آزاد شد اما این که قره باغ در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان باقی خواهد ماند یا در وضعیت دیگری خواهد ماند،مشخص نشد. اظهارات جدی دو طرف که نشان از به رسمیت شناختن تمامیت ارضی طرف مقابل است،مانع اصلی را برای تحقق صلح بر طرف می کند.
ابهام دیگر در توافق مسکو،نحوه استفاده از گذرگاه سیونیک بود.این گذرگاه در تمامیت ارضی ارمنستان است و بخش مرکزی آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند.نخست وزیر ارمنستان می گوید کشورش و جمهوری آذربایجان با احترام به تمامیت ارضی یکدیگر، برای حل و فصل این اختلاف گام برداشته اند. پاشینیان گفت: «من می‌خواهم بار دیگر تاکید کنم که ما آماده رفع انسداد تمامی ارتباطات حمل و نقلی و اقتصادی (با آذربایجان) بر مبنای حق حاکمیت و قواعد حقوقی کشورمان هستیم. هم سرویس مرزبانی و هم سرویس گمرکی ارمنستان آماده تامین تردد عادی تمامی وسایل نقلیه و از جمله محموله‌های راه آهن از قلمرو ارمنستان هستند.همچنین ایروان منتظر است تا راه آهن آذربایجان برای محموله‌های باری و واگن‌های ارمنستان از مسیر نخجوان و جمهوری آذربایجان به خصوص به مقصد ایران و روسیه بازگردد.»
با اعلام آمادگی ارمنستان برای بازکردن گذرگاه از استان سیونیک برای دسترسی جمهوری آذربایجان به نخجوان، مانع بعدی برای برقراری صلح در قفقاز نیز در مسیر حل و فصل است.
موضوع نگران کننده دیگر وضعیت اقلیت ارمنی استان قره باغ بودکه با اظهارات الهام علی‌اف در مراسم افتتاحیه دهمین مجمع جهانی باکو،امکان رفع این نگرانی پدید آمد.رئیس جمهوری آذربایجان تلاش کرد به ارامنه ساکن در منطقه قره‌باغ درباره زندگی بهتر در آینده اطمینان بدهد و افزود:« آذربایجان کشوری با تحمل بالای مذهبی و قومی است و نمایندگان اقوام و اصول دینی مختلف در صلح و کرامت زندگی می‌کنند. بنابراین مطمئنم زندگی ارامنه‌ایی که در منطقه قره‌باغ آذربایجان زندگی می‌کنند بسیار بهتر از دوران اشغال خواهد بود.» جدی بودن این اظهارات،می تواند به ایجاد اختلال در تردد بار و مسافر در گذرگاه لاچین پایان داده و تضمینی برای تداوم صلح باشد.
نمایندگان جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه اواخر هفته آینده در مسکو دیدار خواهند کرد و به گفته «دیمیتری پسکوف» سخنگوی ریاست جمهوری روسیه این احتمال وجود دارد که در آینده‌ای قابل پیش بینی، پیمان صلح بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان امضا شود.جدیت مسکو برای امضای یک پیمان جامع و بدون ابهام بین باکو و ایروان،موجب خواهد شد تا کشورهای فرامنطقه که برای انزوای روسیه در قفقاز،متمایل به دخالت در اوضاع این منطقه هستند،فرصتی برای مانور نداشته باشند.
جمهوری اسلامی ایران همواره اعتقاد داشته که برای پایداری هر پیمان صلح، باید طرفین با احترام به موازین بین المللی و شناسایی تمامیت ارضی یکدیگر و حفظ مرزهای شناخته شده بین المللی، اختلافات را حل و فصل کنند.بر اساس سوابق تاریخی وموازین بین المللی،منطقه ارمنی نشین قره باغ به مرکزیت خانکندی در تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و استان سیونیک بخشی از تمامیت ارضی و تحت حاکمیت ارمنستان بوده است.استقلال قره باغ به معنای تجزیه جمهوری آذربایجان و تغییر مرزهای جغرافیایی است و سلب حاکمیت از ارمنستان در استان سیونیک نیز مصداق نقض تمامیت ارضی این کشور تلقی شده که با تغییر مرزهای جغرافیایی همراه است.
اینک دو طرف تصمیم گرفته اند که به مرزهای بین‌المللیِ تعدّی و تجاوز نکنند و مرزهای بین‌المللی را محفوظ دانسته و امنیّت اقلیت ارمنی در قره باغ را تامین کنند.طبعا اگر اصول بین المللی و مقررات پذیرفته شده جهانی، در پیمان صلح رعایت شود،مناقشه‌ای که به ضرر هر دو کشور است خاتمه یافته و کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران ازاین تحول استقبال خواهند کرد.
باکو و ایروان باید بدانند که پایان یافتن مناقشه قره باغ و استقرار صلح؛موجب تامین منافع طرفین و مورد رضایت مردم دوکشور خواهد بود.با این تحول امکان همکاری کشورهای منطقه در قالب ۳+۳ فراهم شده ورقابت های غیرضروری خاتمه می یابد. تنها عنصری که از توافق صلح در منطقه متضرر می شود،رژیم صهیونیستی است که فرصت فروش سلاح و همکاری اطلاعاتی در قفقاز را از دست خواهد داد.به همین دلیل کشورهای منطقه و بخصوص طرف های اصلی، باید مراقب تحرکات احتمالی اسرائیل برای ایجاد اختلال در روند شکل گیری پیمان صلح باشند.
