برنامه‌ریزی سفرهای مستقل کوله‌گردی
*محمدرضا کمیلیان
برنامه ریزی
گویی که سفر از همان لحظه ای که تصمیم به رفتن میگیریم و شروع به برنامه ریزی میکنیم آغاز شده است و پایان آن در خانه و زمانی است که عکس های سفر خود را مرور می کنیم. برنامه ریزی سفر یکی از شیرین ترین و مهمترین بخشهای سفر است که ستون و اسکلت بندی آن را تشکیل می دهد. از آنجایی که این برنامه باید با توجه همزمان به جنبه های متعدد و مختلف سفر طراحی شود بسیار مهم و تعیین کننده است.
برنامه ریزی سفر در حقیقت تلاش نظری برای افزایش ضریب موفقیت سفر است. هدف از برنامه ریزی بالابردن راندمان صرف وقت، هزینه و انرژی در راستای رسیدن به اهداف سفر و ارزشمند کردن این تجربه است. با این همه باید به یاد داشته باشیم که واقعیت سفر، لزوما آن چیزی که ما برنامه ریزی، پیشبینی و تصور میکنیم نخواهد بود. برای مطالعه و برنامه ریزی تا میتوانید وقت بگذارید . هرچه راجع به مقاصد بیشتر مطالعه کنید سفر روانتر و ارزشمند تری خواهید داشت. اصولا هر شخص آزاد است هر طورکه لذت میبرد سفر کند و سفر رفتن به هر شکل بهتر از نرفتن است. سفر میتواند کاملا با آگاهی و برنامه و یا کاملا بی برنامه و مطالعه باشد. سبک سفر هر شخص نیز مختص خود اوست ولی از لحاظ اصولی و حرفه ای سفر بی برنامه قطعا کاملا مردود است ( در ادامه این مطلب به مزایا و معایب هر دو اشاره خواهد شد ).
همیشه جلساتی ( متناسب با سنگینی و مدت سفر)، به منظور همفکری، ایجاد هماهنگی، بعضا معارفه اعضاء ، تعیین اهداف، تقسیم وظایف و مسئولیت ها، تعیین مسیر حرکت، آشنایی با شرایط سفر و بسیاری مسائل مهم دیگر برگزار کنید. همچنین برای تصمیم گیری ها از خرد جمعی استفاده کنید تا علاوه برکاهش ضریب خطا ، مسئولیت عواقب تصمیم نیز بر عهده همه باشد. همیشه به نظر افراد با تجربه تر و آنهایی که مطالعه بیشتری داشتند اهمیت بیشتری بدهید.
سعی کنید برنامه سفر، زمان بندی ها، تدارکات، تجهیزات و پیشبینی ها را نه بر اساس شرایط ایده آل، بلکه بر اساس بد ترین شرایط و وقایع فرضی طراحی کنید. مثلا با خود بگویید که مدتی راه را گم خواهید کرد و در تمام مدت بارندگی خواهد شد. اینگونه نه تنها برای وقوع بدترین شرایط آماده خواهید بود بلکه با این آمادگی در طول سفر دغدغه ای نداشته و با آرامش خاطر بیشتری سفر می کنید.
برای طرح ریزی بهینه یک سفر، توجه همزمان به فصل و زمان مناسب ، وضعیت سلامت، مهارت و تجربه، قوای جسمانی و ذهنی افراد، امنیت منطقه و زیرساخت های منطقه لازم است. توجه کنید که قدرت زنجیر به اندازه قدرت ضعیف ترین حلقه آن است پس ملاک برنامه ریزی باید قدرت، استقامت و سرعت ضعیف ترین فرد گروه باشد. مقصد، مسیر و فاصله های زمانی را بر اساسGoogle Map ، Maps me , و دیگر نرم افزار ها بررسی، تحلیل و مشخص کرده و از پیش بینی وضعیت آب و هوا در تاریخ مورد نظر در مقصد اطلاع کافی حاصل کنید. وضعیت آب و هوا را می توانید از سایت های اینترنتی مانند www.accuweather.com چک کنید.
تهیه وسایل و تدارکات را به روز و ساعات آخر (قبل از حرکت) موکول نکنید. از چند روز قبل با آرامش و به تدریج و سر فرصت وسایل و تدارکات مورد نیاز را تهیه و در محلی جمع آوری کنید. با این کار کمتر چیزی را از قلم انداخته و از این مرحله از سفر نیز لذت خواهید برد. در طول سفر نیز همیشه روز قبل با دقت کوله فردا را کامل ببندید. با انجام این کار در زمان صرفه جویی کردید، چیزی را جای نخواهید گذاشت و صبح روز بعد برای خواب، استحمام و یا هر کار لازم دیگر وقت بیشتری خواهید داشت. تهیه check list نیز بسیار به شما کمک خواهد کرد تا موردی را فراموش نکنید.
همیشه سحر خیز و جزو نفرات اول باشید. آمادگی و عزیمت زود هنگام مزایای بسیاری در راستای افزایش کیفیت سفر( مانند بازدید از سایت ها در خلوت ترین حالت و جدا شدن شما از توده جمعیت ) داشته و می تواند در مواقع وقوع موارد پیش بینی نشده بسیار بکار آید. برای مثال رفتن به فرودگاه مانند رفتن به مهمانی نیست که دیر رفتن یا لحظه آخر رسیدن به آن هنر یا باکلاسی باشد، زود تر رفتن و رسیدن شرط عقل و رفتاری حرفه ای است.
همواره در نظر داشته باشید همسفری های شما به مراتب از خود سفر و مقصد تعیین کننده تر و مهمترند ( مخصوصا در سفر های بلند مدت) پس در گزینش آنها وسواس به خرج دهید و ریسک نکنید. از لحاظ کمیت نیز بهینه ترین تعداد برای سفرهای مستقل ۴ نفر است. امنیت کافی، جا شدن در یک تاکسی و متعاقبا مزایای منطقی حاصل از آن ( مثل سهولت جابجای و تقسیم شدن کرایه) از جمله دلایل این عدد است.
ریتم و سرعت سفر
سرعت سیر و سفر نیز امری شخصی و سلیقه ای است ولی سعی کنید با سرعت بهینه ( که آن هم فرمول مشخصی ندارد ) حرکت کنید. نه آنقدر سریع گذر کنید که فضای جاذبه و مردم منطقه را کاملا حس و درک نکرده باشید و نه آنقدر کند حرکت کنید که به بطالت گذرانده باشید و وقت و هزینه بی مورد کرده باشید.
زمان مناسب سفر
انتخاب هوشمندانه زمان سفر بسیار مهم بوده و در کاهش هزینه ها و سهولت اجرای برنامه بسیار موثر است. عموما بهترین زمان برای سفر به هر منطقه ( به دلیل بهترین شرایط آب و هوایی ) شلوغ ترین آن خواهد بود. تعطیلات طولانی و تعطیلات آخر سال نیز مبین فصل شلوغی مقاصد هستند و بعضا همپوشانی این دو عامل با هم میتواند بهترین مقاصد را هم به افتضاح بکشاند. به صورت کلی به زمانیکه به هر دلیل ( یا دلایل ) بالاترین تراکم گردشگر در سال در مقصدی حاصل میشود High season یا فصل شلوغ گفته میشود. در این بازه تمامی قیمت ها از بلیط و اقامت گرفته تا تورها و ورودیه ها و سایر خدمات به شدت افزایش یافته و/یا کم یا نایاب میشوند . بهینه ترین حالت انتخاب زمان سفر، قبل یا بعد از این بازه است که از آن به Shoulder season یاد میشود. در این محدوده هزینه ها به مراتب پایینتر از فصل شلوغی بوده و شرایط و مخصوصا آب و هوا یا روبه مساعد شدن است ( قبل از فصل شلوغی) یا هنوز مساعد و قابل استفاده است ( بعد از فصل شلوغی ). سفر در فصل رکود که از آن به Low season یاد میشود به علت کاهش شدیدی تقاضا بسیار ارزانتر است. عموما در این بازه بدترین آب و هوا در مقصد حکمفرما است. شرایطی مانند برف و سرمای جانسوز، شرجی و گرمای جانکاه یا بارندگی های مداوم و سیل آسا میتواند باعث غیر قابل استفاده شدن و تعطیلی جاذبه ها، اخلال در رفت و آمد یا حتی مسدود شدن راه های زمینی و دریای و هوایی شود.
منابع اطلاعات برای برنامه ریزی
۱.کتب راهنما : ترجیحا بر مبنای منابعی برنامه ریزی کنید که باید برای آن هزینه پرداخت کنید. این منابع جامع ترین، موثق ترین و مفید ترین اطلاعاتی که لازم خواهید داشت در خود دارند. مثل Lonely planet
- جستجوی اینترنتی: ماهیت این مطالب عموما تبلیغاتی بوده و آغشته و آلوده به حجم زیادی از بیراهه ها، تله ها و تو درتو های تبلیغاتی است. این منبع آنچنان هم موثق نبوده، بعضا شما را سردر گم کرده و وقت شما را تلف میکنند.
- تجارب دیگران : برای طراحی سفر، به صحبت های کسانی که به آن مقصد سفر کردند گوش دهید ولی خیلی روی حرف آنها حساب نکنید مگر در رابطه با گزارش هایی که با اعداد اعلام میشود. مثلا از شهر الف تا شهر ب پنج ساعت با اتوبوس راه بود. دمای هوا شب به منفی ۷ درجه سانتی گراد رسید. ورودی سایت ۲۰ دلار بود. مواردی که مربوط به حس و حواس و احساسات دیگران است ( موارد سلیقه ای ) را کمتر ملاک طرح برنامه قرار دهید. عباراتی چون : بیخود بود… خیلی باحال بود، خوب نبود، سرد بود، چیز خاصی نداشت، سخت بود، رویایی بود، یک روز هم زیادش بود و … عباراتی احساسی و کمتر قابل استناد هستند. همیشه اهداف، نگرش و سطح توان خودتان را مبنای طرح سفر قرار دهید.
- سفرنامه ها : عموما تجارب و گزارش سفر های افراد خاص که انقدر جدی و اصولی سفر میکنند که خروجی این سفرها به سفر نامه می انجامد قابل استناد و کارآمد است.
تهیه و انتخاب اقامت
در گردشگری انواع و اقسام اقامت وجود دارد که بسته به نیازها و اولویت های هر گردشگر، امکانات و شرایط مختلفی داشته و در نتیجه قیمتهای مختلفی نیز دارند. بخش بزرگی از هزینه سفر مربوط به اقامت است در نتیجه اقامت ارزان در کاهش هزینه سفر بسیار موثر است. در اینجا مختصرا به موارد مربوط به گزینش اقامتگاه های ارزان قیمت که توسط مسافران مستقل کوله گرد مورد استفاده قرار میگیرد اشاره میکنیم. عموما برای یک مسافر حرفه ای آنچه که در خود اقامت مهم است شامل موارد زیر است :
- دوش آب گرم.
- تخت و ملحفه تمیز.
- آرامش و سکوت کافی برای استراحت شبانه.
- مفید و کارآمد بودن پذیرش اقامت در رابطه با ارائه اطلاعات به روز و موثق گردشگری و انجام بعضی هماهنگی ها مانند گرفتن تاکسی در ساعات خاص.
همیشه هنگام رسیدن به محل و شهر جدید در اولین اقدام ( بعضا در همان ترمینال ) نسبت به تهیه بلیط برای رفتن به شهر بعد و یا تهیه تورها و گشت های متداول منطقه، پیگیری، پرس و جو و اقدام کنید تا از برنامه جا نمانید.
از آنجایی که اطلاعاتی که پذیرش اقامت به شما میدهد جزو به روز ترین و مطمئن ترین منابع است همیشه عملیاتی بودن برنامه خود را با پذیرش اقامت مطرح و چک کنید.
هاستل :
اقامت های ارزان در خارج از کشور به طور کلی “هاستل” نامیده میشوند. خود هاستل ها میتوانند خیلی با هم متفاوت باشند و در یک هاستل نیز معمولا چند نوع اقامت وجود دارد. از تخت های طبقاتی متعدد در یک اتاق که اصطلاحا Dorm bed گفته میشود ( که ارزانترین است) ، تا اتاق خصوصی با حمام اشتراکی تا اتاق خصوصی با حمام و دستشویی اختصاصی داخل اتاق. برای گزینش هاستل به امتیاز و رتبه آن توجه کنید و نظرات دیگر مسافرین را خوب بخوانید. اصولا تمام هاستل ها آشپزخانه کامل در دسترس برای استفاده مسافران دارند که در کاهش هزینه ها تاثیر دارد. معاشرت با سایر گردشگران در مشاعات هاستل ها هم بسیار جذاب است. فضای صمیمی هاستل ها منبع جالبی برای سرگرمی ، معاشرتهای بین المللی، کسب بینش های جدید و متفاوت و یادگرفتن تجارب از دیگران است که به شدت بر ارزش سفر می افزاید.کسب اطلاع از کم و کیف برنامه سایرین و امکان پیدا کردن شریک برای تاکسی یا سایر خدمات نیز از آپشن های مهم هاستل است.
انتخاب محل و موقعیت اقامت
انتخاب موقعیت یا اصطلاحا لوکیشن مناسب برای اقامت نیز در اجرای راحت و روان برنامه بسیار مهم است که باید با توجه به جمیع جوانب انتخاب شود که از مهمترین آنها میتوان به امنیت محله، فاصله آن از جاذبه ها، خطوط اتوبوس، مترو و ترمینال ها اشاره کرد.
عموما اقامتها، رستورانها و غذاخوری هایی که در کنار یا نزدیکی جاذبه ها یا درون بافت گردشگری قرار دارند قیمت خیلی بالاتری دارند. اغلب شما میتوانید با حتی اندکی فاصله گرفتن از بافت توریستی، قیمت های مناسب تری پیدا کنید و روزانه با هزینه اندک یا حتی پیاده خود را به جاذبه یا منطقه مورد نظر برسانید. از طرفی هم از گزینش اقامتهای پرت و دور به شدت اجتناب کنید.
سفر کاملا با برنامه
سفر کاملا مطالعه شده و با برنامه خوبی ها و بدی هایی دارد ولی ذاتا خطری در بر ندارد.
مهمترین مزیت آن این است که وقت و انرژی و پول شما با بالا ترین راندمان در راستای تحقق اهدافتان صرف میشود و سفرتان روان و ارزشمند و با کمترین نگرانی اجرا میشود ( که از همه چیز مهمتر است).
بدی آن این است که :
الف) دیدن جاذبه ها از قبل روی مانیتور اگر هیجان و لطف دیدن یکباره آن را کاملا از بین نبرد، قطعا از مقدار آن میکاهد.
ب) انتظارات شما و تصویر ذهنی شما را قبل از رسیدن به جاذبه شکل میدهد. عموما تصاویری که در مرحله جستجو و برنامه ریزی میبینیم جنبه تبلیغاتی و جذب گردشگر دارند، در نتیجه قبلا در بهترین شرایط نوری و آب و هوایی، خلوت ترین زمان، توسط عکاسان حرفه ای و با بهترین تجهیزات عکاسی و از بهترین زاویه تهیه و به صورت حرفه ای ویرایش شدند. با این اوصاف اغلب مواقع تصویر ذهنی و انتظار شما بسیار بالاتر از واقعیت محل خواهد بود که می تواند مایوس کننده باشد.
سفر با برنامه بهینه
اما بین بی برنامگی و برنامه ریزی مطلق نیز حد وسطی وجود دارد که بدی های هیچ کدام را نداشته و خوبی های هر دو آنها را دارد. حالت بهینه چه برای برنامه کلی و چه برای برنامه روزانه، داشتن یک برنامه منطقی، غیر فشرده و پایه برای جاذبه های اصلی بر اساس اطلاعات و مشاهدات مقدماتی ( ولی موثق ) است که تا حد امکان قابلیت تغییر و انعطاف داشته باشد. حین اجرای چنین برنامه ای نه هیجان گردش و کاوش از بین می رود و نه جاذبه مهمی را از دست میدهید. برای برنامه ریزی در این راستا همیشه کمی بیشتر از منطقی و به عبارتی محتاطانه فکر کنید. به این معنی که عملا چند درصد ( بسته به به روز بودن و مقدار اطمینان از صحت اطلاعات قبلی ) وقت، انرژی و هزینه بیشتری در نظر بگیرید. برای مثال اگر بر اساس اطلاعات شما برای رسیدن به جاذبه ای ۴۵ دقیقه سواره ، ۴۵ دقیقه پیمایش، یک ساعت گردش در جاذبه و نفری صد هزار تومن هزینه لازم است رفت تا برگشت برنامه را روی ۵ ساعت و نفری ۱۲۰ هزار تومن ببندید.
برنامه غیر فشرده ، محتاطانه و منعطف به شما این اجازه را میدهد که :
- اگر محلی را بیشتر از تصورات قبلی دوست داشتید بتوانید مقداری بیشتر بمانید.
- اگر محلی را کمتر از تصورات قبلی دوست داشتید زودتر به مقصد بعدی عازم شوید.
- اگر به هر دلیلی ( که زیاد پیش می آید ) مثل تعمیرات، بدی آب و هوا، حوادث و ده ها اتفاق دیگر موفق به اجرا ( یا اجرای مطلوب ) قسمتی از برنامه نشدید برای تکرار آن در همان روز یا روزهای بعد شانس و فرصت داشته باشید.
- در صورت عدم وقوع مسئله پیش بینی نشده همیشه از برنامه و هزینه جلو بوده و یا طبق برنامه خواهید بود و از این اطمینان خاطر لذت خواهید برد. از وقت اضافه آمده نیز میتوانید برای کاوش بیشتر منطقه و یا ماندن بیشتر در جاذبه استفاده کنید.
- در صورت وقوع هر اتفاق پیش بینی نشده ( که بسیار محتمل است ) برای حتی یکی از افراد یا کل گروه مثل پنچری، تصادف، خرابی راه، جا گذاشتن وسیله ای مهم، رفتن مسیر اشتباه و… در اصل هنوز روی برنامه خواهید بود و جای نگرانی نخواهد بود .
سفر بدون برنامه
خوبی هایی هم دارد، ولی ذاتا بدی ها و خطراتی دارد.
خوبی آن ( که قطعا به بدی هایش نمی ارزد) این است که هیجانی است. هیجان بلا تکلیفی و بی برنامگی برای بعضی اشخاص و روحیات لذتبخش است. قطعا لطف دیدن به یکباره جاذبه ها بدون مطالعه و آگاهی قبلی از وجود و کم و کیف آنها و لذت غافلگیری حاصل از آن نسبت به حالت با برنامه خیلی بیشتر است.
بدی آن این است که ممکن است به دلایل متعدد جاذبه اصلی یا مهمی را از دست بدهید یا از وجود آن مطلع نباشید. در نتیجه یا کلا امکان دیدن آن را از دست بدهید یا برای دیدن آن و اصلاح مسیر و برنامه مجبور به صرف وقت، هزینه و انرژی محدود و ارزشمند خود خواهید شد.
سفر بی برنامه قطعا خطراتی هم به دنبال دارد. مثل پیدا نکردن وسیله نقلیه، بلیط و اقامت و قرارگرفتن در مکانهای نامناسب ( و بعضا خطرناک یا نا امن ) در زمانهای نامناسب و در یک کلام درماندگی.
در ادامه به صورت اجمالی به مقایسه سفر مستقل و سفر با تور می پردازیم.
مزایای شرکت در تور
- سفر با تور به نسبت سفر مستقل امنیت بسیار بالاتری دارد.
- در سفری که چندین و چند بار توسط اپراتور خوب و با کمک راهنمای با تجربه اجرا شده ضریب خطا و اشتباه نزدیک صفر است و تمام برنامه ریزی ها و هماهنگی ها مثل جابجایی ها، مسیریابی ها، تهیه ورودیه ها ، اقامتها و غیره از قبل انجام شده و وظیفه شما نیست در نتیجه با آسودگی خاطر کامل همراه است.
از این رو اگر جسور و با تجربه نیستید سفر با تور برای شما بهتر است. بخصوص برای مقاصد خاص و نامتعارف که امنیت پایینی دارند و/ یا به علل مختلف انجام هماهنگی و اجرا برنامه در آن سخت یا پیچیده است. در سفر با تور بدون زحمت و چالش خاصی از دیدن جاذبه های اصلی شهر یا کشور مقصد گشفت زده خواهید شد..
معایب شرکت در تور
- تعداد نفرات بالا قطعا از کیفیت برنامه می کاهد و اغلب باعث کسالت و کندی ریتم سفر میشود.
- حضور افراد ناشناس، و امکان حضور افراد نا متعارف، نا همگن و ناجور در تور وجود دارد که میتوانند در طول سفر سوهان روح شوند.
- غیر قابل انعطاف بودن برنامه تور شما را کاملا محدود می کند و عملا هیچ اختیار و آزادی عملی از خود ندارید.
- برای کاهش هزینه تمام شده تور و گاها به علت محدودیت ایام تعطیل( مخصوصا در تور های داخلی)، شبهای اقامت با دوری مقصد تناسب ندارد. در نتیجه برنامه بیش از حد فشرده میشود و خستگی و بی خوابی زیاد از کیفیت برنامه میکاهد.
در نتیجه توصیه میشود که اگر قدرت تحمل افراد ناشناس را ندارید و/یا به مقصدی با زیرساختهای گردشگری کافی و متعارف سفر میکنید از تور استفاده نکنید.
برای استفاده از تور ها به نکات زیر توجه فرمایید.
- آژانس مسافرتی باید ثبت شده و دارای مجوز از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دارای پوشش بیمه برای افراد شرکت کننده باشد.
- قبل از شرکت در برنامه های این تور ها از صلاحیت ، مهارت ، دانش و تجربه سرپرستان و راهنمایان آن گروه پرس و جو کرده و اطمینان حاصل کنید.
- در رابطه با تورهای خارجی حتما ریز برنامه شامل تمامی خدمات، نوع و درجه اقامت و غیره را در غالب قرارداد مشروح و مکتوب ممهور به مهر و امضاء آژانس را از آژانس بخواهید.
معایب سفر مستقل
- ضریب امنیت پایین تر نسبت به سفر گروهی.
- نبود تجربه قبلی و برنامه ریزی بر اساس مطالعات و تصورات قبلی و در نتیجه احتمال وجود خطای محاسباتی در برنامه ریزی یا حین اجرای سفر.
مزایای سفر مستقل
- تعداد نفرات کم قطعا باعث افزایش کیفیت، سرعت ریتم سفر و روان اجرا شدن برنامه میشود.
- اختیار، آزادی عمل و استقلال در طراحی و اجرا برنامه طبق سلیقه، سبک و اولویتهای شما مهمترین مزیت سفر مستقل است.
- قابل تغییر بودن و انعطاف پذیری برنامه حتی حین اجرا.
- وقتی خودتان سفر میکنید، حل چالشهای مختلف و تعاملات متعدد شما با مردم مقصد باعث میشود که مردم محلی و مقصد و در کل، خود سفر را بسیار بیشتر لمس ، تجربه و احساس کنید در نتیجه سفر شما بسیار پر خاطره تر، به یادماندنی تر و ارزشمند تر خواهد بود.
*راهنمای گردشگری
