حفظ منابع طبیعی نیازمند الگوی مشارکتی

به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از خبرگزاری مهر، امروز سخن از مشارکت بیشتر افراد جامعه در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصاد است. این امر در مدیریت خیلی از بخش‌ها راهگشا بوده و عنوان می‌شود بومیان هر منطقه در تأمین حفاظت زمین و محیط زیست عملکرد بهتری دارند. امروز بخشی از پرونده‌های قوه قضا مربوط به مراتع و … است که با مشارکت مردم بومی در طرح‌ها از حجم این پرونده‌ها کاسته می‌شود.

وحید جعفریان، معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی (مرکزی وابسته به یونسکو که محل استقرار آن در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است) درباره فعالیت این دفتر در ایران به خبرنگار مهر گفت: سازمان یونسکو مراکز مختلفی را در ارتباط با اهداف کلانش در حوزه‌های مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی تعریف کرده که مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه آبخیز یکی از این مراکز است.

وی افزود: این مرکز به نوعی مرتبط با بحث مدیریت آب می‌شود. با توجه به اینکه سرزمین و نحوه مدیریت آن را در دستیابی به الگوهای پایدار مدیریت آب در نظر گرفته یک مرکز منحصر به فرد در سطح جهانی به شمار می‌رود. مسئولیت‌هایی را که در حال حاضر این مرکز بر عهده دارد از طریق فرهنگ سازی، آموزش، ظرفیت سازی و نقش آفرینی مؤثر برای مدیریت سرزمین در قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز دنبال می‌شود.

وی ادامه داد: این نگرش تاکید می‌کند که ما برای دستیابی به پایداری شرایط منابع طبیعی و محیط زیست خود نیازمند تبیین الگوهای جامعه‌نگر هستیم؛ به نحوی که دستگاه‌های اجرایی بتوانند اولویت‌های خود را با یکدیگر هماهنگ کنند. نظام بودجه‌ریزی بتواند این سیستم هماهنگ را پشتیبانی کند. همچنین الگوهای مشارکتی جایگزین الگوهای صرفاً دولتی شوند و دست‌اندرکاران مختلف به ویژه جوامع محلی و بهره‌برداران مستقیم عرصه‌های منابع طبیعی نه به عنوان مجریان و به عنوان ابزار کار بلکه به عنوان تصمیم گیران و نقش آفرینان کلیدی حضور داشته باشند.

معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی با بیان اینکه چنین تفکری ادبیات نوینی نیست، اظهار کرد: بیش از ۳ دهه است که سازمان منابع طبیعی به شکل کلاسیک راجع به مشارکت صحبت می‌شود؛ ولی واقعاً باید جستجو کنیم که چالش‌های بنیادین عدم تحقق شکل‌گیری معنی‌دار الگوهای مشارکتی در بخش منابع طبیعی کجا است.

جعفریان یادآور شد: در حال حاضر این موضوع را دریافتیم که واقعاً راهی به جز تبیین الگوهای مشارکتی برای حفظ منابع طبیعی و سلامت محیط زیست وجود ندارد؛ اما ساز و کارهایی که تعریف می‌شود نمی‌تواند یک سیستم مشارکتی واقعی را پوشش دهد. از همین رو، گاهی مشاهده می‌کنیم که مشارکت‌ها جنبه ابزاری پیدا کرده است.

این مسئول دولتی در ادامه تصریح کرد: مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه آبخیز برای این اقدام تمام تجارب گذشته را پیش روی خودش قرار داده و در واقع یک نگاه آسیب شناسانه به این موضوع را دنبال می‌کند.

سند مشارکت و توان‌افزایی جوامع محلی

معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی تصریح کرد: سال گذشته سندی تحت عنوان سند مشارکت و توان افزایی جوامع محلی توسط این مرکز تهیه شد که برگرفته از تمامی درس آموخته‌ها و تجارب موفق گذشته است.

جعفریان ادامه داد: تاکید می‌کنم روی درس آموخته‌ها از این نظر که می‌آموزیم چه کارهایی را نباید انجام داد و اینکه چه اشتباهاتی در گذشته داشتیم بسیار مهم است.

این کارشناس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تاکید بر اینکه موضوع مشارکت، ادبیات و قواعد متفاوتی دارد، گفت: نمی‌توانیم فقط با الگوهای دولتی، طرح‌های مشارکتی را تعریف کنیم و انتظار داشته باشیم که همه رضایتمندانه در آنها نقش آفرین باشند و از منافع به یک سهم عادلانه‌ای بهره ببرند.

وی ادامه داد: نظام‌های حکمرانی باید شفاف، عادلانه تمام ضروریات را در اختیار دست‌اندرکاران جوامع محلی قرار دهند. همچنین باید منافع حاصل از اجرای طرح‌ها را نه تنها در سطح ملی بلکه در سطح محلی هم به درستی تعریف کنیم تا آنها بتوانند معیشت و زندگی خودشان را که به صورت مستقیم وابسته به این بخش است را دنبال کنند.

معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی گفت: ضروری است ارتباط مؤثری با تشکل‌ها و ساختارهای مرتبط با جوامع محلی به وجود آید و فعال کردن تعاونی‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و مطالبه‌گر کردن جامعه نسبت به بحث منابع طبیعی و آینده‌ای که برای فرزندانشان دنبال می‌کنند همه در راستای سرمایه‌های اجتماعی است که ما برای تحقق نظام مدیریت جامع و مشارکتی منابع طبیعی به آنها نیاز داریم.

حرکت از مدیریت سنتی به شیوه‌های مدرن

جعفریان با اشاره به تغییر رویکردها، ادامه داد: نظام‌های مشارکتی، در نحوه مطالعه عرصه‌ها، اجرا و ارزیابی آنها و نیز تقسیم منافع بین دست‌اندرکاران مختلف تحول ایجاد کرده است؛ به عنوان مثال، مسئله ما در بخش مطالعات رویکردهای مبتنی بر آینده پژوهی بوده که جایگزین مطالعات صرفاً روشن کننده شده است.

معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی گفت: در واقع فرایند اجرا دیگر به این شکل نیست که یک دستگاه متولی مسئولیت کار را داشته باشد. مسئولیت کار باید از طریق اقدامات توانمندسازی بر عهده جوامع محلی گذاشته شود. هنگامی که این گونه عمل می‌شود حجم قابل توجهی از تعارضات توسط خود مردم مدیریت شده و پرونده‌های حقوقی در بخش مرتع و… کاهش می‌یابد. این ظرفیت، چالش‌های آینده را بهتر مدیریت می‌کند.