در هم شکستن امپراطوری دلار/اتحاد تهران و مسکو علیه تحریم‌ها
در پی عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا صادرات ایران به روسیه با رشد ۳۰ درصدی مواجه شده و روند رو به رشد تجارت تهران و مسکو موجب اتحاد این دو همسایه دربرابر تحریم‌های غرب و آمریکا شده است.
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از بازار، پس از پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، صادرات به کشورهای عضو این منطقه از جمله روسیه روند افزایش چشمگیری را حتی به رغم تحریم‌ها تجربه کرده است و بر همین اساس، رحمت‌الله خرمالی، مدیرکل آسیای میانه، قفقاز و روسیه سازمان توسعه تجارت با اشاره به عملکرد صادراتی ایران گفته است: صادرات ایران به مناطق یاد شده در سال گذشته به بیش از سه میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد ۱۸ درصدی داشته است.
بر این اساس، صادرات ایران به روسیه در سال ۱۴۰۱ بالغ بر ۷۴۰ میلیون دلار بوده که رشد حدود ۳۰ درصدی را در مقایسه با سال پیش از آن نشان می‌دهد.
بیش از ۱۰ سال است که گردش مالی بین فدراسیون روسیه و ایران از ۱.۷ دلار در سال ۲۰۱۴ تا ۲.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ میلادی در نوسان بوده است. در سال ۲۰۲۱ حجم تجارت بین دو کشور به ۴ میلیارد دلار رسیده است. حجم تجارت دو کشور در ۸ ماهه سال گذشته نیز با افزایش مجدد از ۴ میلیارد دلار نیز فراتر رفته است. گردش مالی تجاری دو طرف، به ویژه در حوزه‌های تسلیحات پیشرفته، ماشین آلات سنگین و وسایل نقلیه زمینی به طور چشمگیری طی دو سال اخیر افزایش یافته است. تقریباً ۸۰ درصد تجارت بین دو کشور را محصولات کشاورزی نظیر غلات و دانه‌های روغنی سبزیجات، میوه‌جات، خشکبار و آجیل تشکیل می‌دهد و بسیاری از شرکت‌های ایران و روسی محصولات خود را از طریق کشورهای واسطه مثل ترکیه، امارات، جمهوری آذربایجان و سایر کشورها به تهران و مسکو عرضه می‌کنند.
اقتصاد ایران با برخورداری از زیرساخت‌های گسترده، پتانسیل‌های متعدد اقتصادی، توسعه بخش‌های تولیدی کارآمد و قادر به رقابت در سطح بین‌المللی، منابع انسانی با دانش و مهارت بالا می‌تواند اهداف تجاری خود با روسیه را به نحو مطلوبی پیش ببرد
البته لازم به ذکر است که اقتصاد ایران با برخورداری از زیرساخت‌های گسترده، پتانسیل‌های متعدد اقتصادی، توسعه بخش‌های تولیدی کارآمد و قادر به رقابت در سطح بین‌المللی، منابع انسانی با دانش و مهارت بالا می‌تواند اهداف تجاری خود با روسیه را به نحو مطلوبی پیش ببرد و بر این اساس، ایران به دنبال کسب حجم بیشتری از بازار ۱۰۰میلیارد دلاری روسیه است. بازاری که مشتاق کالاهایی همچون مصالح ساختمانی، محصولات دریایی، لبنیات، پوست، خرما، خشکبار، چرم، لباس، کیف و کفش ایرانی است.
ایران به دنبال تاسیس مرکز توسعه تجارت در روسیه است تا ۸۰ درصد کالاهای مبادله‌ای بین دو کشور تحت عنوان تجارت آزاد انجام شود، رویدادی که روس‌ها نیز نسبت به آن علاقه‌مند هستند. البته روسیه پیش از تحریم‌های غربی بر سر جنگ اوکراین تمایل کمتری به گسترش تجارت با تهران داشت، زیرا در آن زمان ۶۰ درصد تجارت روسیه با اروپا و ۲۰درصد با چین انجام می‌شد. اما درحال حاضر شاهد چرخش این کشور برای گسترش مبادلات اقتصادی و تجاری با تهران هستیم.
افزون بر این با کوچ بیش از ۱۰۰۰ شرکت اروپایی و آمریکایی فعال در حوزه‌های صنعت، تکنولوژی و انرژی از روسیه در پی جنگ اوکراین، فرصتی مناسب در اختیار شرکت‌های صنعتی و دانش بنیان عالی‌رتبه ایران فراهم شده است تا با حضور قوی‌تر در روسیه سهم ایران را از بازار اقتصاد و تجارت این همسایه شمالی افزایش دهند.
البته هم‌چنان مشکلاتی چون عدم شناخت تجار ایرانی از بازار روسیه، مسایل گمرکی، بیمه‌ای، حمل‌ونقل و لجستیک از جمله مهمترین چالش‌های پیش روی گسترش تجارت دو کشور است چرا که بازار روسیه بازاری سنتی همچون بازار عراق نیست و ورود بدون شناخت سبب دافعه کالاهای ایرانی می شود و به همین منظور برندسازی و بازارسازی و رفع مشکلات لجستیکی از مهمترین اقدامات لازم در توسعه تجارت دو طرف است.
همکاری نزدیک با امضای سند احداث خط ریلی رشت – آستارا
اواخر اردیبهشت ایران و روسیه سند احداث خط ریلی راهبردی رشت – آستارا را امضا کردند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در مراسم امضای این سند که با حضور همتای ایرانی خود ابراهیم رئیسی و به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، گفته بود: این کریدور حمل و نقل سهم ملموسی در تأمین امنیت غذایی در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد.
وی در ادامه گفته بود: ایجاد این مسیر مستقیم و بدون وقفه حمل و نقل بسیار مهم است که هدف آن اتصال بنادر روسی با بنادر ایرانی در حاشیه خلیج فارس و اقیانوس هند است.
گذرگاه ریلی شمال – جنوب یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت کالا از جنوب آسیا به شمال اروپا به شمار می‌رود که احداث و تکمیل آن از ۲۳ سال پیش دستور کار بوده و در دولت سیزدهم با شتاب بیشتری برای فعال‌سازی این ظرفیت ریلی تلاش شده است؛ به طوری که رؤسای جمهور ایران و روسیه در ماه‌های گذشته در تماس‌های تلفنی و گفت‌وگوهای دوجانبه بر این موضوع تأکید داشته‌اند.
مسیر غربی کریدور شمال – جنوب که کشورهای روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود، از نظر ریلی دارای یک حلقه مفقوده‌ای به مسافت ۱۶۲ کیلومتر بین رشت و آستارا بود که با امضای توافق احداث این مسیر ریلی میان ایران و روسیه، عملاً جنوب آسیا از طریق ارتباط ریلی بین سن پترزبورگ و خلیج فارس به شمال اروپا متصل خواهد شد
مسیر غربی کریدور شمال – جنوب که کشورهای روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود، از نظر ریلی دارای یک حلقه مفقوده‌ای به مسافت ۱۶۲ کیلومتر بین رشت و آستارا بود که با امضای این توافق و احداث این مسیر ریلی عملاً جنوب آسیا از طریق ارتباط ریلی بین سن پترزبورگ و خلیج فارس به شمال اروپا متصل خواهد شد. براساس این توافقنامه، فدراسیون روسیه ۱,۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه‌گذاری خواهد کرد. قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه احداث شود.
میزان ترانزیت کالا از راهگذر بین‌المللی شمال – جنوب بسیار عظیم است و به عنوان نمونه بیش از ۵۰ میلیون تن کالا میان روسیه و هند در این مسیر مبادله می‌شود. ضمن اینکه راهبرد چین، روسیه و ایران برای توسعه روابط با کشورهای حوزه آفریقا می‌تواند پایه‌گذار تقویت ارتباطات سیاسی و اقتصادی در دنیای جدیدی باشد که به موازنه قدرت جدیدی منجر می‌شود.
خنثی سازی تحریم با دلار زدایی
در حوزه سیاسی، روسیه یک متحد بررسی شده و نسبتاً قابل اعتماد برای ایران است. اگرچه روابط ایران و شوروی به دلیل اختلافات ایدئولوژیک به طور دوره‌ای رو به تیرگی رفت، اما این مشکلات تا حد زیادی با سقوط اتحاد جماهیر شوروی از بین رفت و دو کشور بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شدند و مسایلی چون احترام به منافع ملی متقابل، عدم دخالت در امور داخلی دو کشور و حمایت‌های روسیه از برنامه هسته‌ای ایران، تنور رابطه تهران و مسکو را گرم‌تر کرد.
اخیرا نیز سیستم‌های پیام‌رسان بانکی میان این دو همسایه کاملاً به یکدیگر متصل شده‌اند و بانک‌های دو طرف با ایجاد زیرساخت‌های قانونی طی ماه‌های آتی می‌توانند نزد یکدیگر گشایش حساب انجام دهند.
افزون بر این، امکان استفاده از کارت‌های بانکی شبکه بانکی ایران در روسیه و کشورهای مرتبط و همچنین استفاده از کارت‌های بانک‌های روسی در ایران برای تجار، گردشگران و مردم فراهم خواهد شد و به این ترتیب با دور زدن سوئیفت، موانع بانکی و ارزی در تجارت بین ایران و روسیه مرتفع شده و انسجام بانکی و پولی بیشتری در یک بستر امن برای مبادلات مالی دو طرف قابل مشاهده می‌شود و در نهایت با آسان‌شدن عملیات انتقال پول و تجارت، سهم بنگاه‌های کوچک و متوسط در مناسبات اقتصادی دو کشور افزایش خواهد یافت.
انرژی حوزه طلایی همکاری
شرکت ملی نفت ایران در سال ۱۹۹۷ مجموعه ای از قراردادهای همکاری با شرکت ملی نفت روسیه (گازپروم) برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی امضا و تعدادی قرارداد اکتشاف و تولید و توزیع گاز طبیعی را منعقد کرد.
سایر شرکت های نفتی روسیه در اواخر دهه ۲۰۰۰، در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، قراردادهای توسعه E&P و توسعه زیرساخت‌ها به ارزش حدود ۱۰ میلیارد دلار امضا کردند. در سال ۲۰۱۶، گازپروم یک درخواست رسمی برای مشارکت با شرکت ملی نفت ایران ارائه و در ساخت اولین کارخانه مایع سازی گاز طبیعی کشور فعالیت کرد.
در بسیاری از موارد، شرکت‌های روسی تعهد خود را به بازار ایران با امضای قراردادهای همکاری در مواجهه با مخالفت‌های قابل توجه غرب نشان دادند. به همین ترتیب، در حالی که تحریم‌های فزاینده‌ای تأثیری بر خروج موقت شرکت‌های نفتی خصوصی روسی با منافعی در ایالات متحده، مانند لوک اویل، از ایران داشت، گازپروم هرگز آن را ترک نکرد. بنابراین جای تعجب نیست که روسیه و ایران در ژوئیه ۲۰۱۶ یک برنامه استراتژیک انرژی پنج ساله جدید را امضا کردند.
از نظر تجاری صرف، همکاری ایران و روسیه با اولویت های سرمایه گذاری کوتاه مدت و بلندمدت هر دو کشور مطابقت دارد. روسیه در ایران بخش وسیعی از هیدروکربن‌ها را می‌بیند که هنوز توسعه نیافته است که فاقد فناوری و تخصص کافی در زمینه تولید، پالایش و توزیع است.
از نظر تجاری صرف، همکاری ایران و روسیه با اولویت های سرمایه گذاری کوتاه مدت و بلندمدت هر دو کشور مطابقت دارد. روسیه در ایران بخش وسیعی از هیدروکربن‌ها را می‌بیند که هنوز توسعه نیافته است که فاقد فناوری و تخصص کافی در زمینه تولید، پالایش و توزیع است. شرکت‌های روسی، این فناوری و تخصص را به شرکت‌های ایرانی که بدون توشه‌های سیاسی ضمنی در هرگونه تعامل با ایالات متحده یا شرکت‌های انرژی اروپایی، کمک‌های ارزشمندی دریافت می‌کنند، دارند و برای ارائه آن تشویق می‌شوند. شرکت‌های روسی همچنین می‌توانند این کار را با سرعتی بسیار سریع‌تر از شرکت‌های آمریکایی و اروپایی انجام دهند که حداقل در کوتاه‌مدت به دلیل تحریم‌ها و نگرانی‌های مربوط به پایبندی با مشکل مواجه خواهند شد.
برخی از مقامات دولتی روسیه علناً تشخیص داده‌اند که فرصتی برای مدرن‌سازی قابلیت‌های شرکت‌های انرژی ایرانی در سراسر زنجیره ارزش و تقویت تخصص پرسنل محلی وجود دارد. با انجام این کار، شرکت‌های روسی خود را برای رفع نیاز کوتاه‌مدت تا میان‌مدت و همچنین تبدیل شدن به شریک بلندمدت شرکت‌های ایرانی که به طور فزاینده‌ای پیچیده‌تر هستند، قرار می‌دهند.
آنها همچنین به طور موثر شانس شرکت های آمریکایی یا اروپایی را برای به دست آوردن موقعیت اولویت در ایران از بین می برند یا به شدت کاهش می دهند و همچنین احتمال ایجاد یک رقابت غیرمولد بین شرکت های انرژی روسیه و ایران را کاهش می دهند. مرداد گذشته محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران از تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری این شرکت با شرکت گازپروم روسیه خبر داد.
صنعت نفت یک صنعت درآمدزا و سرمایه‌بر است و ایران برای تحقق برنامه‌های نفتی خود نیازمند میلیاردها دلار سرمایه خارجی است. این تفاهم‌نامه شامل ۷ میدان نفتی با سرمایه‌گذاری روس‌ها است. از این ۷ میدان، ۲ میدان پایدار غرب و آبان جزو میادین مشترک هستند. ذخایر گازی ایران و روسیه مجموعا ۷۰ تریلیون متر مکعب است و ۳۰ درصد ذخایر گازی جهان را شامل می‌شود. این دو کشور پیشتاز تامین انرژی گاز در جهان هستند. تحکیم روابط دو کشور باعث هم‌افزایی و افزایش قدرت در عرصه بین‌المللی است، زیرا مناسبات سیاسی مستقل از مناسبات اقتصادی به خصوص در حوزه انرژی شکل نمی‌گیرد.
تفاهم‌نامه شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم شامل محورهای سرمایه‌گذاری در توسعه میادین نفتی و گازی، سرمایه‌گذاری جهت تکمیل پروژه نیمه‌تمام ایران-ال.ان.جی، تعریف پروژه‌های جدید ال.ان.جی شناور و ال.ان.جی کوچک مقیاس، سوآپ گاز، سوآپ فرآورده نفتی، احداث خطوط فشار قوی صادراتی، انتقال فناوری و تکنولوژی مربوط به نفت و گاز است.
تفاهم‌نامه شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم شامل محورهای سرمایه‌گذاری در توسعه میادین نفتی و گازی، سرمایه‌گذاری جهت تکمیل پروژه نیمه‌تمام ایران-ال.ان.جی، تعریف پروژه‌های جدید ال.ان.جی شناور و ال.ان.جی کوچک مقیاس، سوآپ گاز، سوآپ فرآورده نفتی، احداث خطوط فشار قوی صادراتی، انتقال فناوری و تکنولوژی مربوط به نفت و گاز است. پروژه‌های روس‌ها در میادین پایدار غرب، آبان، دالپری، چشمه‌خوش و پایدار شرق در حال اجراست. روس‌ها از شرکت ایرانی نفت و گاز غرب جهت بهره‌برداری از میادین نفتی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر ظرفیت بالایی برای سوآپ و ترانزیت گاز روسیه از مسیر ایران وجود دارد که می‌توان یک بازی برد-برد را برای طرفین تعریف کرد.
نتیجه
ایران و روسیه هر دو هدف تحریم های ناعادلانه غربی قرار دارند، اما این وجه اشتراک آنها را بیش از پیش به سوی افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری سوق داده است. به طوری که طی چند سال گذشته حجم تعاملات تجاری دو کشور از ۱.۷ میلیارد دلار به حدود ۴ میلیارد دلار رسیده است و با امضای توافق تجارت آزاد میان ایران و اوراسیا که روسیه موتور پیشران آن است این رقم مجددا افزایش قابل توجهی خواهد یافت.
اما در این میان لازم است مسایل مربوط به صدور ضمانت‌نامه‌های بانکی ، فعال‌کردن کریدور سبز گمرکی، ارتقای سطح زیرساخت‌ها و سهولت صدور روادید، افزایش خطوط منظم کشتیراتی در دریای خزر و راه‌اندازی کشتی‌های رو- رو، مشکلات لجستیکی و چالش‌های زنجیره تامین، فقدان کشتی های مدرن و کانتینرهای یخجال دار با جدیت بیشتری پیگیری شود و با سرمایه گذاری روسیه در احداث خط ریلی رشت – آستارا با توجه به اهمیت استراتژیک این مسیر ریلی درآمدزایی ترانزیتی بیشتری برای ایران خصوصا در دوره تحریم‌ها حاصل خواهد شد.
