مقصر قطع برق کیست؟
در ماه های اخیر شاهد قطع برنامه ریزی شده برق در کشور هستیم؛ این مسئله موجب شده است تا وزارت نفت و نیرو هم دیگر را مقصر بدانند و مجلس نیز دنبال استتیضاح وزرای نفت و نیرو است اما واقعیت چیست؟
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از خبرگزاری مهر، هفته گذشته روزنامه نیویورک تایمز درگزارشی علت قطع برق در ایران را مورد ارزیابی خود قرار داد و درنهایت در یک جمع بندی موضوع را به حمله موشکی رژیم صهیونیستی به ایران نسبت داد.
در همین ابتدا بخش‌هایی از این گزارش را مورد بررسی قرار می‌دهیم؛ در هفته گذشته، ادارات دولتی در ایران تعطیل شده یا با ساعات کاری کاهش‌یافته فعالیت می‌کردند. مدارس و دانشگاه‌ها به صورت آنلاین کار می‌کردند و مراکز صنعتی از دریافت برق محروم شده‌اند که تولیدات صنعتی را تقریباً به حالت تعلیق درآورده است.
با اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی و نفت خام در جهان را در اختیار دارد، اکنون با یک بحران انرژی تمام‌عیار روبه‌رو است که ناشی از سال‌ها تحریم، مدیریت ضعیف، زیرساخت‌های فرسوده، سو مصرف و حملات هدفمند اسرائیل است.
رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در یک سخنرانی زنده تلویزیونی گفت: «ما با ناترازی‌های بسیار شدیدی در گاز، برق، انرژی، آب، پول و محیط زیست مواجه هستیم. همه این‌ها در سطحی هستند که می‌توانند به یک بحران تبدیل شوند.»
در حالی که ایران سال‌هاست با مشکلات زیرساختی دست‌وپنجه نرم می‌کند، رئیس‌جمهور هشدار داد که این مسئله اکنون به نقطه بحرانی رسیده است. برای بخش عمده‌ای از هفته گذشته، برای صرفه‌جویی در انرژی کشور تقریباً به حالت تعطیلی درآمد. در حالی که ایرانیان ناراضی بودند و رهبران صنعتی هشدار می‌دادند که خسارات ناشی از این وضعیت به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد، پزشکیان هیچ راه‌حلی جز عذرخواهی ارائه نکرد. آقای پزشکیان گفت: «ما باید از مردم عذرخواهی کنیم که در شرایطی قرار گرفته‌ایم که آنها باید این فشارها را تحمل کنند. ان‌شاءالله سال آینده تلاش خواهیم کرد تا این اتفاق تکرار نشود.»
اما واقعیت چیست؟
در ایام زمستان مصرف گاز در کشور افزایش پیدا می‌کند و عمده این مصرف نیز در بخش خانگی، صنایع و نیروگاه‌ها است در سال جاری اگرچه تولید گاز در سه مقطع زمانی رکورد شکنی کرد اما از سوی دیگر به دلیل برودت هوا مصرف گاز نیز در بخش خانگی با رکورد شکنی مواجه شد به طوری که دولت برای کنترل مصرف و جبران ناترازی مجبور شد تا یک هفته را تعطیل کند. این تعطیلی عملاً تا حدود قابل پذیرشی مصرف را کاهش داد. اما موضوع اینجا است که چرا با این شرایط دولت نتوانست مانع از قطع برق در کشور نشود.
پیگیری‌های صورت گرفته از مراجع مطلع چه در بخش وزارت نیرو و چه در وزارت نفت نشان می‌دهد از اواخر مرداد ماه تا همین یک هفته قبل به طور میانگین ۲۲۵ میلیون متر مکعب گاز تحویل نیروگاه‌های حرارتی شده است و برای جبران کسری برق که تقریباً ۱۳ هزار مگاوات است باید سوخت مایع نیز برای نیروگاه‌های برق حرارتی نیز تأمین شود.
وضعیت تأمین سوخت مایع نیروگاه‌ها
آنچه که در این نمودار آمده است براساس اطلاعاتی وزارت نیرو منتشر کرده است همانطور که مشاهده می‌شود وضعیت تأمین سوخت گازوئیل نیروگاه‌ها است که هر سال روند کاهشی داشته است اما مسئله اینجا است که در ازای این کاهش شاهد افزایش تأمین سوخت گاز به نیروگاه‌ها در طی این سال‌ها هستیم.
آمار تحویل سوخت گاز به نیروگاه‌ها
براساس آمار واطلاعات شرکت ملی گاز ایران اما از سال ۱۴۰۱ به بعد به دلیل افزایش تولید گاز در کشور همواره روند گاز تحویلی به بخش نیروگاهی فزاینده بوده است.
در این نمودار که اطلاعاتش از شرکت ملی گاز دریافت شده نشان می‌دهد گاز تحویلی به نیروگاه‌ها در ۵ ماه اول سال یعنی از فروردین ماه تا مرداد ماه به دلیل کاهش مصرف در بخش خانگی بیشتر از ۴ ماه مرداد تا آذر ماه بوده است.
براساس اطلاعات شرکت ملی گاز ایران در فرودین تا مرداد سال ۱۴۰۱ حدود ۲۳۰ میلیون متر مکعب گاز به نیروگاه‌ها تحویل داده شده است و این رقم در ماه مشابه سال ۱۴۰۳ به عدد ۲۵۵ میلیون متر مکعب رسیده است.
همچنین گاز تحویلی به بخش نیروگاهی از مرداد تا آذرماه سال ۱۴۰۱ حدود ۲۰۶ میلیون متر مکعب بوده است که با توجه به برودت هوا نسبت به سال ۱۴۰۱ این رقم در سال جاری در ماه مشابه به ۲۰۸ میلیون متر مکعب رسیده است.
ناگفته نماند که براساس آمار و اطلاعات سازمان هواشناسی امسال سرمای هوا از آبان ماه آغاز شد به طوری که در هفته آخر آذرماه سردترین روزهای سال را پشت سر گذاشتیم که این مسئله منجر به تعطیلی یک هفته‌ای کل کشور شد.
سوال چرا در نمودار بالا آمار سال ۱۴۰۲ درج نشده است؟
همانطور که در نمودار بالا مشاهده می‌شود آمار و اطلاعات مربوط به سال ۱۴۰۲ در آن درج نشده است که یک دلیل دارد و آن هم این است که در سال گذشته عملاً سرمای هوا نسبت به سال ۱۴۰۱ کمتر بود و همچنین به دلیل مشکلاتی که در خط صادرات گاز ایران به ترکیه در خاک ترکیه ایجاد شد تقریباً بخشی از فصل سرما گازی به سمت ترکیه ارسال نشد به همین دلیل حجم بسیار بالایی گاز به بخش نیروگاهی ارسال شد و عملاً کمبود سوخت گاز در نیروگاه‌ها وجود نداشت. این مسئله به گفته مسئولان سابق بخش نیرو و همچنین بخش وزارت نفت استثنا بود به همین دلیل آمار و اطلاعات آن در جدول مندرج نشده است.
همین افزایش گاز رسانی در بخش نیروگاهی در سال گذشته موجب شد تا ذخایر سوخت مایع (گازوئیل) در بخش نیروگاهی به حد قابل قبولی برسد.
انفجار خط لوله گاز و مصائب نیروگاه‌ها
روند تحویل گاز به بخش نیروگاهی در زمستان سال ۱۴۰۲ در شرایط بالاتر از ایده آل در حال انجام بود که ساعت یک صبح روز چهارشنبه ۲۵ بهمن ماه یک حادثه تروریستی موجب به انفجار خط لوله سراسری گاز جنوب به شمال شد. در پی این انفجارها که در نزدیکی شهر بروجن در استان چهارمحال و بختیاری و صفاشهر در استان فارس رخ داد موجب شد تا گاز رسانی نه تنها در بخش نیروگاهی با مشکل مواجه شود بلکه گاز بخشی از مناطق مرکزی و غربی کشور با مشکل مواجه شد.
در ابتدا جواد اوجی، وزیر وقت نفت ایران، این حادثه را «خرابکارانه» و «تروریستی» توصیف و پس از حدود یک هفته، اسرائیل را مسئول این حادثه اعلام کرد. با تلاش‌های شبانه روزی نیروهای شرکت ملی گاز این خط در کمترین زمان ممکن ترمیم و دوباره جریان گاز در آن بر قرار شد ولی همین مسئله موجب شد تا سوخت مایع ذخیره شده در نیروگاه‌ها (گازوئیل) برای تأمین برق مورد استفاده قرار گیرد و عملاً حجم ذخیره این سوخت به شدت کاهش یافت.
از سوی دیگر برای آنکه از قطع برق در زمستان جلوگیری شود نیروگاه‌ها از سوخت مازوت نیز استفاده کردند تا تأمین برق بدون مشکل انجام شود. پیگیری خبرنگار مهر حاکی است هرچند نیروگاه‌ها تمایلی به استفاده از مازوت ندارند و به دنبال استفاده از گازوئیل هستند ولی در این برهه از زمان با دستور نهادهای امنیتی و نظارتی و همچنین ورود شخص شهید رئیسی این مسئله حل شد و نیروگاه‌ها به استفاده از گازوئیل روی آوردند تا برق قطع نشود.
چرا امسال نیروگاه‌ها از مازوت استفاده نکردند؟
بعد از حادثه انفجار خط سراسری گاز براساس تکلیفی که نهادهای نظارتی و امنیتی به وزارت نفت کردند حجم ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها به حد قبل از انفجار رسید و کسری که ایجاد شده بود تأمین شد اما نیروگاه‌ها اعلام کرده اند به جای سوخت مازوت باید سوخت گازوئیل تحویل آنها شود به همین دلیل در سال جاری بخش نیروگاهی از دریافت سوخت مازوت امتناع کردند.
ظاهراً مسئولان وزارت نیرو معتقدند استفاده از مازوت هزینه تعمیر و نگهداری نیروگاه‌ها را بالا می‌برد به همین دلیل در هیچ برهه از زمان چه در دولت فعلی و چه در دولت‌های قبلی حاضر به استفاده از مازوت نبوده و نیستند مگر اینکه دستور از یک نهاد بالاتر برای استفاده صادر شود.
جالب توجه است که امسال نیز مانند سال گذشته دستور از نهادهای بالاتر برای استفاده از مازوت صادر شد ولی اینبار نیروگاه‌ها زیر بار استفاده از این سوخت نرفتند.
در این بخش از گزارش خوب است مروری به تولید و مصرف گاز در بخش خانگی داشته باشیم که اگرچه در سال جاری سه بار تولید گاز در کشور رکورد زنی کرد اما مصرف گاز در بخش خانگی به شدت افزایش یافت به طوریکه افزایش مصرف گاز امسال از آبان ماه آغاز شد.
قاچاق گازوئیل؛ متهم اصلی نیروگاه‌ها!
در ماه‌های اخیر موضوع قاچاق گازوئیل همواره بر سر زبان‌ها افتاده است. عدم استفاده نیروگاه‌ها و تمایلشان به دریافت گازوئیل این شائبه را نیز ایجاد کرده است که بخش عمده‌ای از قاچاق گازوئیل توسط نیروگاه‌ها انجام می‌شود. بخشی از فعالان بخش انرژی در کشور معتقدند اگر واقعاً نیروگاه‌ها بخواهند تولید برق داشته باشند به خصوص در زمستان که شاهد کاهش گاز تحویلی به نیروگاه‌ها هستیم می‌توانند در کنار گازوئیل از مازوت نیز استفاده کنند تا این مشکلات برای کشور ایجاد نشود.
براساس پیگیری‌های صورت گرفته تمام مشکلات ایجاد شده در قطع برق به خاطر کسری یک ونیم میلیارد لیتری سوخت مایع است که می‌توان آن را با مازوت جبران کرد. چه بسا که این حجم از مازوت در کشور وجود دارد. اما وزارت نیرو زیر بار تحویل مازوت تا کنون نرفته است و همانطور که گفته شد این مسئله به موضوع انجام قاچاق گازوئیل توسط نیروگاه‌ها دامن می‌زند.
در همین رابطه مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، با افشای قاچاق سوخت توسط نیروگاه‌ها گفته بود که نهادهای نظارتی از مجلس تقاضا کرده‌اند فکری به حال حجم بالای تخلفات نیروگاه‌ها در قاچاق سوخت انجام دهد. شریعتی در یک ویدئو تأکید کرد: شاید رویمان نمی‌شود بگوییم ۱.۵ میلیارد لیتر، آمار رسمی قاچاق سالانه سوخت مایع در نیروگاه‌هاست.
به‌گفته این نماینده مجلس، عمده قاچاق گازوئیل در ایران مربوط به نیروگاه‌هاست و هیچ نظارتی بر آن انجام نمی‌شود. او با اشاره به «حساب‌سازی و فاکتور درست کردن» اعلام کرد: تانکرها گازوئیل را در نیروگاه‌ها تخلیه نمی‌کنند.
نعمت‌الله نجفی، مدیر عملیات شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌گوید: اگر الگوی مصرف مشخصی برای توزیع سوخت نیروگاهی تدوین شود، از هدر رفت سالانه حدود یک میلیارد لیتر سوخت نیروگاهی جلوگیری می‌شود و ابهامی درخصوص تناسب بین رشد تولید و رشد مصرف به‌وجود نمی‌آید. این مقام وزارت نفت می‌افزاید: توزیع سوخت نیروگاه‌ها براساس آئین‌نامه ۴۴ مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با قاچاق انجام می‌شود و باید الگوی مصرف مشخصی برای توزیع سوخت نیروگاهی تدوین شود، چراکه ممکن است بسیاری از فرآورده‌های انتقال‌یافته به نیروگاه‌ها نرسد، یا به جای تولید برق در مصارف دیگری به‌کار گرفته شود.
با این حال نیروگاه‌ها و مسئولان وزارت نیرو این اتهام را رد می‌کنند و همواره اعلام کرده اند وقتی گازوئیل وارد نیروگاه شود دیگر امکان خروج ندارد ولی مسئولان وزارت نفت معتقدند گازوئیل مورد درخواست نیروگاه‌ها قبل از ورود به نیروگاه قاچاق می‌شود به همین دلیل هم اکنون گازوئیل برای مصارف غیر سهمیه هم اکنون در بازار وجود دارد که با قیمت آزاد به بخش‌های مختلف از جمله صنعت و کشاورزی به فروش می‌رسد که هر از گاهی نیز اخبار آن در جراید و رسانه‌ها منتشر می‌شود.
راه کار چیست؟
اگر به خواهیم خلاصه آنچه را که تا اینجا گفتیم مرور کنیم باید بگوییم به دلیل سیاست‌های اشتباه گاز رسانی به بخش خانگی در سالهای گذشته هر آنچه که گاز در کشور تولید می‌شود توسط بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده مورد استفاه قرار می‌گیرد و اگر هوا سرد شود بر مصرف گاز در این بخش افزوده خواهد شد و دولت مجبور است برای کنترل طرح‌های مختلفی از جمله کاهش دو درجه‌ای دمای هوای منزل را اجرا کند تا از کنار این طرح‌ها بتواند در مصرف صرفه جویی ایجاد کند.
ولی مسئله اینجا است تأمین سوخت برای نیروگاه‌ها نیز حیاتی است زیرا اگر نیروگاه‌ها نخواهند سوخت مازوت مصرف کنند همانند روزها و ماه هی گذشته باید منتظر قطع برق باشیم اما برای حل این معضل یک راه کار وجود دارد و آن هم تحویل گاز و سوخت مایع به نیروگاه‌ها با قیمت آزاد (صادراتی) است همانند اتفاقی که هم اکنون در پالایشگاه‌ها رخ می‌دهد. در حال حاضر دولت نفت را با قیمت ۹۵ درصدی فوب به پالایشگاه‌ها تحویل می‌دهد و فراورده‌های اصلی تولید شده را نیز با قیمت فوب خریداری می‌کند و با یارانه‌ای که می‌دهد بین مشترکین توزیع می‌کند.
به نظر می‌رسد برای حل مشکل نیروگاه‌ها نیز باید این سیاست در بخش نیروگاهی نیز اجرا شود به طوریکه گاز و سوخت مایع نیز با قیمت صادراتی به نیروگاه‌ها تحول داده شود و با قیمت صادراتی برق را از نیروگاه‌ها تحویل بگیرد این مسئله دو مزیت برای نیروگاه‌ها دارد یک اینکه شائبه قاچاق گازوئیل را از نیروگاه‌ها برطرف می‌کند و در ثانی موجب بالارفتن راندمان نیروگاه‌ها نیز می‌شود و در نهایت به تولید برق در کشور افزوده خواهد شد.
