نقش واشنگتن در مشکلات برقی عراق

در ۱۱ ژوئیه، بغداد و تهران توافق نامه‌ای را امضا کردند که به عراق اجازه می‌دهد هزینه گاز طبیعی وارداتی خود از ایران را از طریق تهاتر با نفت پرداخت کند که هنوز سازوکار آن مشخص نیست.

به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از بازار، با موج گرمای شدیدی که کشورهای عربی در ماه جولای شاهد آن هستند و افزایش دمای هوا در برخی مناطق تا ۵۰ درجه سانتیگراد، فشار بر شبکه‌های برق افزایش می‌یابد و تقاضا برای آنها زیاد که منجر به قطعی برق برای ساعت‌ها می‌شود. اما عراق نباید در میان کشورهایی باشد که در این مقطع آسیب می‌بیند، زیرا وضعیت امنیتی در تابستان امسال نسبتاً پایدار بوده و تولید عظیم نفت و ذخایر مناسب گاز طبیعی وجود دارد، پس چرا قطع برق ادامه دارد؟

بحران برق در عراق

موسسه مطالعات واشنگتن به بررسی علل بحران مزمن و طولانی مدت برق در عراق پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ تا به امروز پرداخته است که این دلایل را می‌توان در فساد و درگیری ایران و ایالات متحده آمریکا خلاصه کرد. بخش برق عراق در چند دهه گذشته به دلیل تهاجم ایالات متحده، جنگ‌های بعدی و عوامل دیگر متحمل آسیب شدیدی شده است، بنابراین شکاف بین عرضه و تقاضا در بخش برق با تداوم زیان‌های فنی و تجاری، همچنان افزایش می‌یابد.

در دسامبر ۲۰۲۱، علی علاوی، وزیر دارایی وقت، اظهار داشت: «اگر این بخش در سه تا پنج سال آینده اصلاح نشود، احتمالا منجر به نابودی بودجه دولت شود» چون این امر منجر به عدم تعادل مالی در وزارت برق می‌شود که نیازمند میلیاردها دلار هزینه بوده در حالی که درآمدهای این وزارتخانه ناچیز است. بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول، کل هزینه‌های عملیاتی اعلام شده وزارت برق عراق در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۹.۳ میلیارد دلار (۱۱.۰ تریلیون دینار عراق یا ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی) بوده، در حالی که درآمدها کمتر از یک میلیارد دلار است.

در ماه می، نخست وزیر محمد السودانی اظهار داشت که عراق روزانه ۱۲۰۰ میلیون فوت مکعب گاز می‌سوزاند، جالبن اینکه روزانه ۱۰۰۰ میلیون فوت مکعب استاندارد از ایران وارد می‌کند که برای دولت حداقل ۴ میلیارد دلار در سال هزینه دارد

بدتر از آن، عراق مقادیر زیادی گاز را در طول تولید نفت خام هدر می‌دهد. بر اساس گزارش بانک جهانی، عراق پس از روسیه دومین کشور بزرگ جهان از نظر گاز فلر است. در ماه می، نخست وزیر محمد السودانی اظهار داشت که عراق روزانه ۱۲۰۰ میلیون فوت مکعب گاز می‌سوزاند، جالب اینکه روزانه ۱۰۰۰ میلیون فوت مکعب استاندارد از ایران وارد می‌کند که برای دولت حداقل ۴ میلیارد دلار در سال هزینه دارد.

علاوه بر هزینه هنگفت مالی، انتشار گازهای گلخانه‌ای برای عراقی‌هایی که در نزدیکی میدان‌های نفتی بزرگ زندگی می‌کنند، تهدیدی بوده و همچنین با انتشار میلیون‌ها تن دی‌اکسید کربن و متان در به تغییرات آب و هوایی کمک می‌کند. تغییرات آب و هوایی علت مستقیم دمای بی‌سابقه‌ای است که عراقی‌ها و کل جهان از آن در تابستان رنج می‌برند.

توافق با ایران

در اوایل ماه جاری و با توجه به افزایش شدید دمای هوا در تابستان، وزارت برق عراق اعلام کرد که شبکه برق ۵۰۰ مگاوات از ظرفیت تولید خود را از دست داده که منجر به افزایش ساعات قطعی برق شده است. این ضرر ناشی از کاهش عرضه گاز طبیعی از ایران بود. اما قبل از این زیان، عراق حدود ۲۴۰۰۰ مگاوات برق تولید می‌کرد که بر اساس برآوردها، کمتر از ۳۴۰۰۰ مگاوات مورد نیاز برای تامین نیاز داخلی بود. به گفته احمد موسی، سخنگوی وزارت برق، عراق در تابستان به ۵۵ تا ۶۰ میلیون متر مکعب در روز گاز ایران نیاز دارد اما این میزان را دریافت نمی‌کند. زمانی که عرضه گاز ایران در ۴ ژوئیه به شدت کاهش یافت، دولت این کاهش را به دلیل تحریم‌های آمریکا که مانع از مبادلات مالی با ایران شد، نسبت داد.

عراق ۴۰ درصد از برق مورد نیاز خود را به ایران یعنی حدود ۷۰ میلیون متر مکعب گاز ایران برای تغذیه نیروگاه‌های این کشور و خرید مستقیم برق از تهران وابسته است

به گفته یک منبع آمریکایی، این معافیت‌ها عمدتاً برای محافظت از بانک تجارت عراق TBI اعطا می‌شود، از آنجایی که دولت برای تامین انرژی ایران از طریق انتقال پول به حساب‌های ایران در TBI پول پرداخت می‌کند و واشنگتن اغلب به دلیل قطع مکرر گاز مقصر شناخته می‌شود. زیرا ایالات متحده پول ایران را در بانک تجاری عراق مسدود کرد، هرچه مشکلات فنی و تقاضای داخلی ایران گاهی باعث کاهش عرضه نیز می‌شد. در ۹ ژوئیه، «چارچوب هماهنگی» از بغداد خواست تا از آمریکا بخواهد که مانع پرداخت‌ها نشود. بنابراین، بغداد امیدوار است با دستیابی به توافق مبادله‌ای با تهران، از قطع برق، ناآرامی‌های سیاسی و اعمال تحریم‌های آمریکا جلوگیری کند، اما این توافق سوالات زیادی را ایجاد می‌کند.

در ۱۱ ژوئیه، بغداد و تهران توافق نامه‌ای را امضا کردند که به عراق اجازه می‌دهد هزینه گاز طبیعی وارداتی خود از ایران را از طریق تهاتر با نفت پرداخت کند که هنوز سازوکار آن مشخص نیست. عراق ۴۰ درصد از برق مورد نیاز خود را به ایران یعنی حدود ۷۰ میلیون متر مکعب گاز ایران برای تغذیه نیروگاه‌های این کشور و خرید مستقیم برق از تهران وابسته است. اما ایران اغلب عرضه گاز به عراق را کاهش می‌دهد، برخی از این کاهش‌ها به تقاضای داخلی ایران نسبت داده می‌شود.

معافیت‌های آمریکا برای واردات گاز تا حدی مشروط به پیشرفت بغداد در دستیابی به دو هدف اصلی است؛ استقلال از ایران در زمینه انرژی و کاهش میزان هدررفت گاز از طریق سوخت در حین تولید نفت

کشور عراق در حال حاضر ۱۲ میلیارد دلار بابت واردات گاز و انرژی به ایران بدهکار بوده و مبالغ آن به حسابی در بانک تجارت عراق واریز شده است. اما تهران نمی‌تواند بدون معافیت از تحریم‌های مختلف آمریکا علیه نهادهای دولتی ایران به این پول دسترسی داشته باشد. قرارداد جدید مبادله‌ای به بغداد اجازه می دهد تا از این مشکل دوری و با نفت پرداخت کند.

دلایل دستیابی به این توافق عبارت از اینکه عراق در برآوردن الزامات واشنگتن برای رفع تحریم‌ها با آن مواجه بود. با این حال، معافیت‌های آمریکا برای واردات گاز تا حدی مشروط به پیشرفت بغداد در دستیابی به دو هدف اصلی است؛ استقلال از ایران در زمینه انرژی و کاهش میزان هدررفت گاز از طریق سوخت در حین تولید نفت. دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق ایالات متحده، بر هدف اول تأکید کرد، در حالی که دولت بایدن بیشتر بر انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از شعله ور شدن گاز تمرکز کرد. بغداد اقداماتی را برای تحقق این اهداف انجام می‌دهد، مانند امضای اخیر توافقنامه جذب گاز و انرژی خورشیدی با توتال انرژی، توسعه شرکت گاز بصره با شل و میتسوبیشی، و توسعه میدان گازی خورمور.

با وجود این اقدامات، السودانی در ۱۱ ژوئیه تاکید کرد که عراق باید تلاش‌های بیشتری در این حوزه‌ها انجام دهد و هنوز حداقل سه سال دیگر برای استقلال از گاز ایران زمان نیاز دارد. در واقع، بغداد برای بهره برداری از ذخایر عظیم گاز خود، جذب گاز هدررفته در طول تولید نفت، توسعه خطوط لوله گاز یا توسعه مایع سازی سرمایه گذاری زیادی نکرده است. دلایل مختلفی مانند زیرساخت‌های ناکافی، سوء مدیریت، دخالت ایالات متحده و فساد مزمن پشت این موضوع است.

موضع آمریکا

به نظر می رسد توافق نفت در برابر گاز واشنگتن را غافلگیر کرده است. باید توجه داشت که واشنگتن بر اهداف بلندمدت خود برای ایجاد ثبات در عراق، تامین دوری بیشتر بغداد از ایران و بستن روزنه‌ها و مسیرهای دور زدن تحریم‌ها برای تهران متمرکز است. اما در شرایط بحران برق تابستانی، ثبات موجود مستلزم نزدیک شدن به ایران باشد نه دور شدن از آن.

السودانی نشان می‌دهد که تحت فشار ایران برای پرداخت مطالبات گاز معوقه قرار دارد. از آنجایی که واشنگتن به تهران اجازه نمی‌دهد این پرداخت‌ها را از بانک تجارت عراق پس بگیرد، چاره‌ای جز دستیابی به توافق مبادله‌ای نداشت

سودانی با توازن میان واقعیت‌ها و فشارهای متضاد مواجه است. اگرچه او ظاهراً می‌خواهد فضای مانور سیاسی خود را گسترش دهد، اما می‌داند که اگر بیش از حد فراتر رود، بغداد زیر فشار اقتصادی می‌رود. به عبارت دقیق‌تر، او واقعا به گاز ایران بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل، السودانی ظاهراً مستقل از واشنگتن عمل کرده است. نخست وزیر احتمالا تلاش کند از توافقنامه «انرژی‌های» استفاده کند تا نشان دهد که تلاش واقعی برای توقف وابستگی عراق به گاز ایران را انجام می‌دهد و در عین حال ممکن است به واشنگتن بفهماند که توقف این وابستگی به طور ناگهانی یک گزینه مناسبی نیست مگر اینکه دولت بایدن بخواهد شاهد یک کشور فروپاشی باشد.

السودانی نشان می‌دهد که تحت فشار ایران برای پرداخت مطالبات گاز معوقه قرار دارد. از آنجایی که واشنگتن به تهران اجازه نمی‌دهد این پرداخت‌ها را از بانک تجارت عراق پس بگیرد، چاره‌ای جز دستیابی به توافق مبادله‌ای نداشت. به باور کارشناسان کاخ سفید با توافق پایاپای موافقت خواهد کرد تا از افزایش بی‌ثباتی در عراق در زمان قطع برق تابستان جلوگیری کند. با رسیدن ساعات قطعی برق در عراق به ۱۶ ساعت در روز، عراقی‌ها خشمگین هستند، به ویژه پس از افزایش دمای هوا به ۵۰ درجه سانتیگراد در برخی از استان‌های جنوبی که باعث شد مردم برای تظاهرات گسترده بیرون بروند و جاده‌ها را مسدود کنند.