شتاب ارز بریکس؛ دلار چقدر دوام می آورد؟
با توجه به اینکه کشورهای بریکس بیش از یک دهه است که به دنبال کاهش اتکای خود به دلار بوده‌اند، تحریم‌های غرب علیه روسیه پس از جنگ اوکراین، این روند را تسریع کرده است.
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از بازار، در آگوست ۲۰۲۳، آفریقای جنوبی میزبان رهبران برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی خواهد بود؛ گروهی از کشورها که با نام اختصاری بریکس شناخته می شوند. از جمله مواردی که در دستور کار قرار دارد، ایجاد واحد پول مشترک جدید بریکس است.
نشست بریکس در حالی برگزار خواهد شد که کشورهای سراسر جهان با چشم انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر مواجه هستند که سلطه سنتی غرب را به چالش می کشد؛ ضمن اینکه با توجه به این موضوع که کشورهای بریکس بیش از یک دهه است که به دنبال کاهش اتکای خود به دلار بوده‌اند، تحریم‌های غرب علیه روسیه پس از حمله روسیه به اوکراین، این روند را تسریع کرده است.
در همین حال، افزایش نرخ‌های بهره و بحران اخیر سقف بدهی در ایالات متحده، نگرانی‌هایی را در میان سایر کشورها در مورد بدهی دلاری آنها و از بین رفتن دلار در صورتی که اقتصاد پیشرو جهان نکول کند، افزایش داده است.
با همه اینها، یک ارز جدید بریکس قبل از اینکه به واقعیت تبدیل شود با موانع بزرگی روبرو است. اما آنچه که بحث های ارزی نشان می‌دهد این است که کشورهای بریکس به دنبال کشف و توسعه ایده‌های جدید در مورد چگونگی متزلزل کردن امور بین‌الملل و هماهنگ کردن مؤثر سیاست‌ها پیرامون این ایده‌ها هستند.
شتاب دلارزدایی
با توجه به اینکه ۸۸ درصد از معاملات بین المللی با دلار آمریکا انجام می شود و دلار ۵۸ درصد از ذخایر ارزی جهانی را تشکیل می دهد، سلطه جهانی دلار غیرقابل انکار است. با این حال، دلارزدایی یا کاهش اتکای اقتصاد به دلار آمریکا برای تجارت بین‌الملل و تامین مالی پس از جنگ روسیه و اوکراین سرعت گرفته است.
کشورهای بریکس طیف گسترده ای از ابتکارات را برای کاهش وابستگی خود به دلار دنبال کرده اند
کشورهای بریکس طیف گسترده ای از ابتکارات را برای کاهش وابستگی خود به دلار دنبال کرده اند. در سال گذشته، روسیه، چین و برزیل به استفاده بیشتر از ارزهای غیر دلاری در معاملات برون مرزی خود روی آورده‌اند. عراق، عربستان و امارات فعالانه در حال بررسی جایگزین های دلار هستند؛ در حالی که بانک های مرکزی به دنبال انتقال بیشتر ذخایر ارزی خود از دلار و تبدیل به طلا بوده اند.
همه کشورهای بریکس به دلایل مختلف از سلطه دلار انتقاد کرده اند؛ به طوری که مقامات روسیه از دلارزدایی برای کاهش درد ناشی از تحریم ها (غرب در سال گذشته ذخایر ۳۳۰ میلیارد دلاری روسیه را مسدود کرد) حمایت می کنند. به دلیل تحریم ها، بانک های روسیه قادر به استفاده از سوئیفت، سیستم پیام رسانی جهانی که امکان تراکنش های بانکی را فراهم می کند، نبوده اند.
دولت چین به وضوح نگرانی های خود را در مورد تسلط دلار بیان کرده و این موضوع را منبع اصلی بی ثباتی و عدم اطمینان در اقتصاد جهانی نامیده است
در همین حال، انتخابات ۲۰۲۲ در برزیل، داسیلوا را به عنوان رئیس جمهور بازگرداند. لولا یکی از طرفداران قدیمی بریکس است که قبلاً به دنبال کاهش وابستگی برزیل به دلار و آسیب پذیری آن به دلار بود. در همین راستا، او تعهد گروه به دلارزدایی را دوباره تقویت کرده و در مورد ایجاد یک ارز جدید مشابه یورو گفتگوهایی انجام داده است.
افزون بر این، دولت چین نیز به وضوح نگرانی های خود را در مورد تسلط دلار بیان کرده و این موضوع را منبع اصلی بی ثباتی و عدم اطمینان در اقتصاد جهانی نامیده است. پکن، مستقیماً افزایش نرخ بهره فدرال رزرو را عامل ایجاد آشفتگی در بازار مالی بین المللی و کاهش قابل توجه ارزش سایر ارزها دانسته است. بر همین اساس، به همراه سایر کشورهای بریکس استفاده از تحریم ها به عنوان یک سلاح ژئوپلیتیکی انتقاد کرده است.
جذابیت دلارزدایی و ارز احتمالی بریکس موجب کاهش چنین مشکلاتی است. کارشناسان در ایالات متحده به شدت در مورد چشم انداز این موضوع اختلاف نظر دارند. جانت یلن، وزیر خزانه داری ایالات متحده معتقد است که دلار همچنان غالب خواهد ماند، زیرا اکثر کشورها هیچ جایگزینی ندارند. با این حال، یک اقتصاددان سابق کاخ سفید بر این باور است که ارز بریکس می تواند به سلطه دلار پایان دهد.
جاه طلبی های ارزی
اگرچه صحبت در مورد ارز بریکس شتاب بیشتری گرفته است، اطلاعات محدودی در مورد مدل های مختلف در دست بررسی وجود دارد. جاه طلبانه ترین مسیر چیزی شبیه به یورو یعنی واحد پولی که توسط ۱۱ کشور عضو اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۹ پذیرفته شد، خواهد بود.
اما با توجه به عدم تقارن قدرت اقتصادی و پویایی سیاسی پیچیده در بریکس، مذاکره بر سر ارز واحد دشوار خواهد بود. بر همین اساس، برای اینکه یک ارز جدید کار کند، بریکس باید با مکانیزم نرخ ارز موافقت کرده و سیستم های پرداخت کارآمد و بازار مالی منظم، باثبات و نقد داشته باشد.
برای دستیابی به وضعیت ارز جهانی، بریکس به یک سابقه قوی در مدیریت مشترک ارز نیاز دارد تا دیگر بازیگران را متقاعد کند که ارز جدید قابل اعتماد است. نسخه بریکس از یورو در حال حاضر بعید است. هیچ یک از کشورهای عضو تمایلی به توقف ارز محلی خود نشان نداده اند. در عوض، به نظر می رسد هدف، ایجاد یک سیستم پرداخت یکپارچه کارآمد برای معاملات برون مرزی به عنوان اولین گام و سپس معرفی یک ارز جدید باشد.
بلوک های سازنده برای این کار در حال حاضر وجود دارد. در سال ۲۰۱۰، مکانیسم همکاری بین بانکی بریکس برای تسهیل پرداخت های فرامرزی بین بانک های بریکس به ارزهای محلی راه اندازی شد. کشورهای بریکس در حال توسعه «بریکس پی» هستند؛ یک سیستم پرداخت برای تراکنش های بین کشورهای عضو بریکس بدون نیاز به تبدیل ارز محلی به دلار.
در مورد ارز دیجیتال بریکس و همسویی استراتژیک توسعه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به منظور ارتقای قابلیت همکاری ارز و یکپارچگی اقتصادی صحبت شده است. از آنجایی که بسیاری از کشورها علاقه مند به پیوستن به بریکس هستند، این گروه احتمالاً برنامه دلارزدایی خود را افزایش خواهد داد.
از چشم انداز تا واقعیت
برخی از بلندپروازانه‌ترین ابتکارات گذشته این گروه برای راه‌اندازی پروژه‌های بزرگ بریکس در زیرساخت‌های موازی غیرغربی شکست خورده است. به عنوان مثال، ایده های بزرگی مانند توسعه یک آژانس رتبه بندی اعتباری و ایجاد یک کابل زیردریایی بریکس هرگز محقق نشد و تلاش‌های دلارزدایی هم در سطح چندجانبه و هم در سطح دوجانبه با مشکل مواجه شد.
در سال ۲۰۱۴، زمانی که کشورهای بریکس بانک توسعه جدید را راه‌اندازی کردند، توافقنامه تأسیس آن نشان داد که ممکن است به ارز محلی کشوری که عملیات در آن انجام می‌شود، تامین مالی کند. با این حال، در سال ۲۰۲۳، این بانک برای بقای خود به شدت به دلار وابسته است.
تأمین مالی با ارز محلی حدود ۲۲ درصد از پرتفوی بانک را تشکیل می دهد، اگرچه رئیس جدید آن امیدوار است تا سال ۲۰۲۶ این میزان را به ۳۰ درصد افزایش دهد. چالش های مشابهی در پیگیری های دوجانبه دلارزدایی وجود دارد. روسیه و هند به دنبال ایجاد مکانیزمی برای تجارت با ارزهای محلی هستند که واردکنندگان هندی را قادر می‌سازد تا هزینه نفت و زغال سنگ ارزان روسیه را به روپیه بپردازند.
علیرغم موانعی که بر سر راه دلارزدایی وجود دارد، عزم گروه بریکس برای کاهش وابستگی به این ارز نباید نادیده گرفته شود
با این حال، پس از سرد شدن مسکو در مورد ایده انباشت روپیه، مذاکرات به حالت تعلیق درآمد. علیرغم موانعی که بر سر راه دلارزدایی وجود دارد، عزم گروه بریکس برای این اقدام نباید نادیده گرفته شود. این گروه در گذشته به دلیل سرپیچی از انتظارات شناخته شده بود.
علیرغم اختلافات فراوان بین پنج کشور، این بلوک موفق شد سیاست های مشترکی را توسعه دهد و از بحران های بزرگی مانند درگیری های مرزی چین و هند در سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ و جنگ در اوکراین جان سالم به در ببرد.
در همین راستا، بریکس همکاری خود را عمیق تر کرده، در موسسات مالی جدید سرمایه گذاری کرده و به طور مداوم دامنه موضوعات سیاستی را که به آن می پردازد، گسترش داده است. اکنون شبکه عظیمی از مکانیزم‌های به هم پیوسته وجود دارد که مقامات دولتی، مشاغل، دانشگاهیان، اتاق‌های فکر و سایر ذینفعان را در سراسر کشورها به هم متصل می‌کند.
حتی اگر هیچ حرکتی در جبهه ارز مشترک وجود نداشته باشد، مسائل متعددی وجود دارد که وزرای دارایی بریکس و همچنین بانک‌های مرکزی به طور منظم در مورد آنها هماهنگ خواهند شد؛ در حالی که پتانسیل توسعه همکاری‌های مالی جدید قوی است.
