خطر فرونشست، پایتخت را تهدید می‌کند
پدیده فرونشست زمین در تهران به بحرانی جدی تبدیل شده و سازمان نقشه‌برداری کشور با هشدار درباره سرعت بالای فرونشست در برخی مناطق،از احتمال وقوع فاجعه زیست‌محیطی و انسانی در پایتخت خبر می‌دهد.
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از خبرگزاری مهر، فرونشست زمین، پدیده‌ای که به آرامی و بی‌صدا زمین را در هم می‌شکند، این روزها به کابوس پایتخت‌نشینان تبدیل شده است. گزارش‌های سازمان نقشه‌برداری کشور نشان می‌دهد که سرعت فرونشست در برخی مناطق تهران به حدی رسیده که زنگ خطر را برای زیرساخت‌های شهری، بافت مسکونی و حتی سلامت شهروندان به صدا درآورده است.
هشدار سازمان نقشه‌برداری کشور
سازمان نقشه‌برداری کشور به عنوان متولی اصلی پایش و رصد فرونشست در ایران، با انتشار گزارش‌های مستند و دقیق، بارها نسبت به وضعیت بحرانی تهران هشدار داده است. بر اساس آخرین داده‌های این سازمان، مناطقی از جنوب، جنوب‌غربی و شرقی تهران با نرخ‌های بالای فرونشست مواجه هستند. این نرخ در برخی نقاط به بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال می‌رسد که رقمی بسیار نگران‌کننده است.
طبق آخرین آمار اعلامی سازمان نقشه برداری کشور، میزان فرونشست در حریم جنوب غربی تهران به ۳۱ سانتی متر رسیده است. فرونشست زمین یکی از جدی‌ترین مخاطرات زیست محیطی استان تهران است که طی سالیان اخیر به شکل جدی پایتخت تهران را درگیر خود کرده است. اما این بحران تاکنون آنطور که باید جدی گرفته نشده‌است. طبق آخرین داده‌ها سالانه حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی در این استان برداشت می‌شود.حفر چاه آب و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی یکی از اصلی‌ترین دلایل فرونشست در پایتخت است. با افزایش جمعیت تهران مصرف آب نیز افزایش می‌یابد. در صورتی که هیچ قانونی بر روی حفر چاه‌ها و برداشت آب از درون آنها وجود نداشته باشد، سطح اب‌های زیر زمینی به مرور کاهش می‌یابد و در ادامه با بحرانی مانند “فرونشست زمین” رو به رو خواهیم شد.
برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های پروانه‌دار و بی پروانه در دشت‌های ورامین تهران و شهریار نقش مهمی در تشدید این بحران دارد. در مناطقی مانند معین آباد ورامین و اشتهارد، فرونشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های خطرناکی است که زیرساخت‌های موجود را تهدید می‌کند. از دیگر عوامل کلیدی این پدیده می‌توان به مصرف سرانه بالای آب (بیش از دوبرابر میانگین جهانی)، سد سازی گسترده، آسفالت کردن سطح شهر و فقدان راه‌های جذب آب به لایه‌های زیرزمینی اشاره کرد.
در حال حاضر بحث فرونشست در مناطق ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۱ به شکل جدی مطرح است.
فرونشست تهران یک تهدید جدی برای پایداری شهر است. اگر اقدامات جدی و فوری برای کنترل این پدیده انجام نشود، ممکن است شاهد خسارات جبران‌ناپذیری به زیرساخت‌ها، ساختمان‌ها و حتی جان شهروندان باشیم.
چه عواملی در اصل فرونشست تأثیرگذار هستند؟
برخی کارشناسان برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی را مهمترین عامل فرونشست در تهران می‌دانند. افزایش جمعیت، توسعه صنعتی و کشاورزی، و کمبود بارش‌ها باعث شده است تا تقاضا برای آب به شدت افزایش یابد و برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها، تعادل هیدرولوژیکی زمین را بر هم زده است.
علاوه بر برداشت بی‌رویه آب، عوامل دیگری مانند نوع خاک، شیب زمین و وجود گسل‌های فعال نیز در فرونشست زمین نقش دارند.
فرونشست چه تهدیداتی به همراه خواهد داشت؟
فرونشست زمین می‌تواند باعث ترک‌خوردگی و شکستگی لوله‌های آب و فاضلاب، خطوط گاز، شبکه‌های برق و جاده‌ها شود. این امر می‌تواند منجر به قطعی آب، گاز و برق، اختلال در حمل‌ونقل و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری شود.
همچنین فرونشست زمین می‌تواند باعث نشست و ترک‌خوردگی ساختمان‌ها شود. در صورت عدم توجه به این مسئله، ساختمان‌ها ممکن است ناایمن شده و خطری جدی برای ساکنان ایجاد کنند.
فرونشست زمین می‌تواند باعث تغییر شکل زمین و کاهش ظرفیت آبراهه‌ها نیز شود. این امر می‌تواند منجر به تشدید سیل در هنگام بارندگی شود و یا حتی باعث نفوذ آلاینده‌ها به آب‌های زیرزمینی شود. این امر می‌تواند کیفیت آب را کاهش داده و سلامت شهروندان را به خطر اندازد.
این پدیده حتی می‌تواند باعث غیرقابل استفاده شدن اراضی کشاورزی و مسکونی شود. این امر می‌تواند منجر به مهاجرت اجباری و افزایش مشکلات اجتماعی و اقتصادی شود.
برای مقابله با فرونشست چه باید کرد؟
مدیریت منابع آب: «دولت باید با اجرای طرح‌های جامع مدیریت منابع آب، از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی جلوگیری کند. این طرح‌ها باید شامل اقداماتی مانند افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی، ترویج استفاده از آب‌های بازیافتی، و جلوگیری از هدر رفت آب در شبکه‌های توزیع باشد.»
کنترل ساخت‌وساز: «شهرداری‌ها باید با کنترل ساخت‌وساز در مناطق پرخطر، از افزایش بارگذاری بر زمین جلوگیری کنند. همچنین، باید استانداردهای ساخت‌وساز را به گونه‌ای اصلاح کنند که ساختمان‌ها در برابر فرونشست مقاوم باشند.»
تزریق آب به آبخوان‌ها: «دولت می‌تواند با تزریق آب به آبخوان‌ها، سطح آب زیرزمینی را افزایش داده و از فرونشست زمین جلوگیری کند.»
پایش و رصد مداوم: «سازمان نقشه‌برداری کشور باید به طور مداوم فرونشست زمین را پایش و رصد کند و اطلاعات دقیق و به‌روز را در اختیار مسئولان و مردم قرار دهد.»
آگاه‌سازی عمومی: «دولت باید با آگاه‌سازی عمومی، مردم را از خطرات فرونشست زمین آگاه کند و آنها را به مشارکت در حفاظت از منابع آب تشویق کند.»
طبق نظر کارشناسان، فرونشست تهران یک بحران خاموش است که نیازمند توجه فوری و جدی است. اگر به این مسئله بی‌توجهی شود، ممکن است در آینده‌ای نزدیک با فاجعه‌ای بزرگ مواجه شویم و مدیریت صحیح منابع آب، کلید حل مشکل فرونشست تهران است. دولت باید با همکاری مردم و بخش خصوصی، طرح‌های جامع مدیریت منابع آب را به سرعت اجرا کند.
نتیجه و مخلص کلام آنکه، فرونشست زمین در تهران یک تهدید جدی برای پایداری شهر است که نیازمند اقدامات فوری و قاطع است. دولت، شهرداری‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و مردم باید با همکاری یکدیگر، برای مقابله با این بحران تلاش کنند. در غیر این صورت، تهران با خطر فروپاشی خاموش مواجه خواهد شد.
برخی از آمار و ارقام قابل استناد در خصوص این پدیده
نرخ فرونشست سالانه در برخی مناطق تهران: «بیش از ۳۰ سانتی‌متر»
میزان افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت تهران: «حدود ۱ متر در سال»
حجم کسری مخزن آب‌های زیرزمینی دشت تهران: «بیش از ۱ میلیارد متر مکعب.»
اهمیت مطالعه و پیداکردن راه حل این بحران را می‌توان به این صورت بیان کرد؛ فرونشست زمین، شهر را به درون خود می‌کشد و سازه‌ها را می‌بلعد. با جا به جایی و تغییر وضعیت سطح زمین زیرساخت‌های روی آن آسیب می‌بیند و ساختمان‌ها به سمت ناحیه فرونشست منحرف می‌شوند، فوندانسیون سازه‌ها ترک می‌خورد و جاده‌ها و خیابان‌ها تغییر شکل می‌دهند. فرونشست‌های بزرگ، بر روی ساختار کلی جوامع تأثیر می‌گذارند. این پدیده‌های مخرب، نه تنها باعث ایجاد سیل در نواحی نزدیک به ساحل می‌شوند بلکه مناطق دور از ساحل را نیز با خطر سیل رو به رو می‌کنند. درواقع هیچکس از پیامدهای اقتصادی و یا اجتماعی این بحران در امان نیست.
بسیاری از کشورهای دنیا با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، از این رو فرونشست به یکی از جدی‌ترین و مهمترین چالش‌های زمین شناسان، مهندسان ژئوتکنیک، نقشه برداران، مهندسان عمران، مهندسان معدن، کارشناسان مدیریت شهری و طور کلی عموم مردم تبدیل شده است. فرونشست زمین پیامدهای اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی زیادی دارد. به عنوان مثال، آسیب به زیرساخت‌های راه هزینه‌های قابل توجهی را به کشور تحمیل می‌کند.یکی دیگر از پیامدهای فرونشست زمین، تغییر در میزان آبی است که یک آبخوان می‌تواند در خود جای دهد.
