خاموشی مشعل‌ها تا پایان سال ۱۴۰۷!
وزیر نفت وعده اتمام مشعل‌سوزی یا همان سوختن گازهای همراه نفت را تا پایان سال ۱۴۰۷ داده است. این در حالی است که ایران سالانه ۱۸.۴ میلیارد مترمکعب گاز همراه نفت را می‌سوزاند و تا سال ۱۴۰۳، مسئولان تنها توانستند ۱۶ میلیون مترمکعب گاز مشعل را جمع‌آوری کنند.
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از تجارت نیوز، فلر یا مشعل به‌عنوان یکی از تجهیزات حیاتی ایمنی در پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی، نقشی اساسی در سوزاندن گازهای اضافی ایفا می‌کند. با این حال، همین فرآیند موجب انتشار حجم قابل‌توجهی از آلاینده‌ها می‌شود. بنابراین، گرچه وجود فلر از منظر ایمنی اجتناب‌ناپذیر است، اما کاهش میزان گازهای مازاد و مدیریت آن ضرورتی انکارناپذیر دارد.
سوزاندن گازهای مشعل همواره بخشی از فرآیند تولید نفت و گاز بوده است، اما در دهه‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای کاهش آن صورت گرفته است که با توجه به شاخص‌های موجود در این زمینه، کارایی اقدامات صورت گرفته مشخص نیست.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، در آیین بهره‌برداری از طرح جمع‌آوری گازهای همراه میدان‌های جنوب استان ایلام در روز یک‌شنبه ۲۵ مرداد، عنوان کرد: «این پروژه یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه است که نه‌تنها به حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند، بلکه مانع هدررفت صد‌ها میلیون دلار سرمایه ملی می‌شود.»
وی عنوان کرد: «بر اساس اهداف کمی تعیین‌شده در قانون برنامه هفتم پیشرفت، ظرفیت جمع‌آوری گازهای مشعل باید تا پایان برنامه هفتم توسعه یعنی سال ۱۴۰۷، به ۱۶ میلیارد مترمکعب در سال معادل ۴۴ میلیون مترمکعب در روز برسد. به همین دلیل افزایش این ظرفیت به‌عنوان یکی از اولویت‌های اساسی وزارت نفت در دستور کار قرار گرفت. با تکمیل همه طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل تا پایان سال ۱۴۰۷ می‌توان شاهد خاموشی کامل مشعل‌ها در کشور باشیم.» اما باید دید این ادعا تا چه اندازه امکان تحقق دارد؟
شاخص شدت فلرینگ در ایران؛ گویای وضعیت هدررفت منابع طبیعی
اکنون ایران با فلرینگ سالانه ۱۸.۴ میلیاردمترمکعب رتبه دوم در میزان هدررفت گاز مشعل در جهان را دارد.
یکی از معیارهای سنجش وضعیت کشورها در حوزه هدررفت گازهای همراه نفت «شاخص شدت فلرینگ» است که نشان می‌دهد به ازای هر بشکه نفت تولیدی چه مقدار گاز در مشعل‌ها سوزانده می‌شود.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، شدت فلرینگ در ایران بیش از سه برابر میانگین جهانی است. اگر این شاخص بر مبنای تولید نفت محاسبه شود، شدت فلرینگ ایران حدود سه برابر میانگین جهان بوده و در صورتی که مبنای مقایسه تولید گاز طبیعی باشد، این رقم تقریباً دو برابر میانگین جهانی است.
به طور متوسط روزانه بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب گاز در مشعل‌های ایران سوزانده می‌شود. این حجم عظیم گاز می‌تواند پاسخگوی بخش قابل توجهی از تقاضای داخلی باشد و در صورت استفاده بهینه، معادل ظرفیت تولید دو فاز میدان گازی پارس جنوبی خواهد بود. در حالی که برای توسعه هر یک از این فازها و برداشت ۲۵ میلیون متر مکعب گاز در روز، سرمایه‌گذاری پنج تا شش میلیارد دلاری نیاز است.
تکالیف برنامه هفتم توسعه در مورد کاهش فلرینگ
مطابق تبصره ۳ بند ب ماده ۱۵ قانون برنامه هفتم توسعه، صنایع انرژی‌بر و پتروشیمی‌ها از طریق مشارکت با شرکت‌های اکتشاف و تولید دارای صلاحیت در اولویت واگذاری طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل یا همان فلر و میادین جدید گازی قرار دارند. وزارت نفت مکلف است صنایع مذکور را در اولویت تخصیص گاز طبیعی تولیدی از این میادین قرار دهد. تولیدات گازی حاصل از توسعه میدان یا طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل، متعلق به صنایع مذکور بوده و این صنایع مکلف به تسویه‌حساب با دولت وفق مفاد سازوکارهای مذکور در این بند هستند.
با توجه به تبصره مذکور باید گفت بخش عمده جمع‌آوری گازهای همراه نفت به صنایع انرژی‌بر واگذار شده و این موضوع بخشی از برنامه دولت برای برون‌سپاری تامین گاز موردنیاز صنایع انرژی‌بر است.
همچنین در بند (ث) عنوان شده است که جریمه‌های موضوع ماده ۲۶ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی بر مبنای قیمت صادراتی اخذ می‌شود و همچنین عوارض گازهای مشعل یا همان فلر سوزانده شده در تاسیسات نفت و گاز به ازای هر مترمکعب گاز با اعلام ماهانه دبیرخانه هیات عالی نظارت بر منابع نفتی، برای سال اول برابر با پنج درصد و تا پایان برنامه، ۷۵ درصد بر مبنای متوسط قیمت وزنی صادراتی گاز طبیعی اخذ و از محل منابع داخلی شرکت‌های تابعه وزارت نفت به حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی واریز می‌شود.
گازهای مشعلی که به لحاظ فنی امکان جمع‌آوری آنها وجود ندارد با تشخیص دبیرخانه هیات عالی نظارت بر منابع نفتی و تا حجم حداکثر سه میلیارد متر مکعب در سال، از شمول این حکم مستثنی هستند.
همچنین مطابق قانون برنامه هفتم، دولت مکلف است سالانه ۱۶ میلیارد متر مکعب گازهای مشعل را جمع آوری کند.
حال باید پرسید می‌توان به وعده اتمام فلرینگ با توجه به اتخاذ برنامه‌هایی مانند برون‌سپاری به صنایع انرژی‌بر و اخذ جریمه و عوارض امیدوار بود؟
تاکنون وعده‌های مربوط به اتمام فلرینگ محقق نشده‌اند!
طبق بند «الف» ماده ۴۸ قانون برنامه ششم توسعه، دولت به‌منظور کاهش هدررفت منابع انرژی و جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی موظف شده بود تا پایان برنامه ششم، ۹۰ درصد از گازهای همراه نفت و مشعل را جمع‌آوری و از آن بهره‌برداری کند. هدف‌گذاری این برنامه به‌عنوان یکی از اقدامات حیاتی برای بهبود عملکرد صنعت نفت و حفاظت از محیط زیست در نظر گرفته شده بود.
با این حال، بررسی‌های موجود نشان می‌دهد که عملکرد دولت در تحقق این هدف بسیار ضعیف بوده است. در طول سال‌های اجرای برنامه، تنها حدود ۴۳۱ میلیون مترمکعب گاز در روز، معادل ۵۲۲ میلیون مترمکعب در سال، جمع‌آوری شده که این رقم تنها پنج درصد از هدف تعیین‌شده را پوشش می‌دهد.
این موضوع، علاوه بر اینکه نشان‌دهنده کم‌کاری در راستای اهداف قانون است، می‌تواند پیامدهای منفی زیادی در زمینه مدیریت منابع انرژی و حفظ محیط زیست به همراه داشته باشد. همچنین این امر موجب هدررفت مقادیر زیادی از گازهای طبیعی شده که می‌توانست به‌عنوان یک منبع انرژی ارزشمند برای تولید برق، صنایع پتروشیمی و سایر کاربردهای اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد.
جواد اوجی، وزیر نفت در آیین بهره‌برداری از ۱۷ طرح کلان صنعت نفت در تیرماه سال ۱۴۰۳ عنوان کرد که وزارت نفت توانست روزانه ۱۶ میلیون مترمکعب گاز همراه مشعل را جمع‌آوری کند.
همچنین مطابق اظهارات هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت، در اردیبهشت سال ۱۴۰۳، تا پیش از سال ۱۴۰۱، روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب گاز همراه جمع‌آوری می‌شد که در پایان سال ۱۴۰۱، جمع‌آوری گازهای همراه به طور روزانه به هشت میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب رسید.
با توجه به رکورد جمع‌آوری روزانه ۱۶ میلیون مترمکعب گاز همراه نفت در روز، این رقم سالانه به حدود پنج میلیارد و ۸۴۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. آیا می‌توان امیدوار بود که این روند تا پایان سال ۱۴۰۷ به ۱۶ میلیارد برسد؟
