روند متناقض در تجارت غیرنفتی
با وجود رشد جزئی حجم تجارت غیرنفتی ایران در ۴ ماهه نخست ۱۴۰۴، ارزش دلاری آن کاهش یافته که نشانه‌ای از فشارهای ارزی، افت قیمت کالاها و تغییر ترکیب صادرات و واردات کشور است.
به گزارش اکو ۳۶۵ و به نقل از خبرگزاری مهر، تجارت غیرنفتی ایران در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۴ با وجود افزایش جزئی در حجم مبادلات، کاهش قابل‌توجهی در ارزش دلاری تجربه کرده است. حجم کل تجارت با رشد ۰.۴۸ درصدی همراه بوده، اما ارزش دلاری آن نزدیک به ۱۰ درصد کاهش یافته است؛ موضوعی که نشان‌دهنده تحولات ساختاری، قیمتی و حتی ژئوپلیتیکی مهمی است.
این تضاد میان افزایش وزن کالاها و کاهش ارزش دلاری تجارت، احتمال کاهش قیمت کالاهای صادراتی یا انجام معاملات با نرخ‌های غیررسمی و ترجیحی را مطرح می‌کند. کارشناسان به دلایلی مانند کاهش جهانی قیمت کالاهای پایه نظیر پتروشیمی‌ها و فلزات، افزایش سهم کالاهای کم‌ارزش‌تر در سبد صادراتی، معاملات تهاتری و غیردلاری با کشورهای همسایه و محدودیت‌های ناشی از تحریم و نوسانات نرخ تسعیر ارز اشاره می‌کنند.
صادرات غیرنفتی؛ افزایش وزن در مقابل کاهش ارزش
بر همین اساس وزن صادرات غیرنفتی ایران با افزایش ۱.۴۶ درصدی روبرو شده، اما ارزش دلاری آن با افت ۵.۵۱ درصدی همراه بوده است. این موضوع نشان می‌دهد صادرکنندگان حجم بیشتری از کالا را با قیمت کمتر عرضه می‌کنند.
بخش قابل توجهی از صادرات ایران به محصولات پایه‌ای مانند پتروشیمی، متانول، گاز مایع و قیر اختصاص دارد که کاهش قیمت جهانی این محصولات دلیل اصلی افت ارزش صادرات است؛ به عنوان نمونه، صادرات پتروشیمی‌ها با کاهش ۸.۳ درصدی در وزن و ۱۰.۲۲ درصدی در ارزش مواجه شده است. این روند حاکی از فشار همزمان بازار جهانی و چالش‌های داخلی نظیر مشکلات تأمین، حمل‌ونقل و اختلالات ارزی است.
واردات؛ افت همزمان در وزن و ارزش
واردات کشور نیز در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۴ کاهش یافته؛ وزن واردات ۳.۲۳ درصد و ارزش دلاری آن ۱۴.۲ درصد کاهش یافته است. این افت قابل توجه ارزش واردات، بیانگر کاهش قدرت خرید ارزی، محدودیت‌های ناشی از تحریم و تغییر ترکیب کالاهای وارداتی به سمت کالاهای ضروری و ارزان‌تر است.
همچنین افزایش واردات تهاتری و غیررسمی نیز در این روند دخیل بوده است.
وضعیت کالاهای عمده صادراتی و وارداتی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی ۴ ماهه امسال در بخش صادرات، پنج قلم اصلی شامل گاز طبیعی، متانول، قیر و گازهای مایع هستند که همگی مواد خام یا نیمه‌خام بوده و ارزش افزوده بالایی ندارند. این موضوع نشان‌دهنده عدم پیشرفت در تنوع‌بخشی صادرات و حرکت به سمت کالاهای فناوری‌محور است.
در بخش واردات، کالاهای عمده شامل طلا (به اشکال خام)، ذرت دامی، برنج، روغن دانه آفتابگردان و دانه سویا است که تمرکز اصلی بر تأمین کالاهای اساسی و استراتژیک برای تنظیم بازار داخلی است. حضور پررنگ طلا در واردات، می‌تواند نشانه‌ای از تلاش برای حفظ ارزش دارایی‌ها یا استفاده از روش‌های تهاتری در شرایط محدودیت مبادلات دلاری باشد.
مقاصد و مبادی تجاری؛ اولویت همسایگان و شرکای شرقی
در صادرات، چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، پاکستان و عمان به عنوان مقاصد اصلی شناخته شده‌اند. در واردات نیز امارات، چین، ترکیه، هند، آلمان، روسیه و هلند نقش عمده‌ای دارند.
این الگو نمایانگر اهمیت ویژه همسایگان و کشورهای آسیایی و شرقی در تجارت ایران است. تجارت با اروپا در سطح پایین‌تر و تجارت با آمریکا و متحدان اصلی آن تقریباً به صفر رسیده است. همچنین نقش کلیدی امارات، به ویژه دوبی، در تسهیل تجارت به وضوح دیده می‌شود.
افول ارزش در اوج حجم تجارت
به گزارش مهر، رشد اندک حجم تجارت در حالی که ارزش دلاری آن به طور چشمگیری کاهش یافته، حکایت از افت درآمدهای غیرنفتی کشور دارد. تمرکز صادرات بر مواد اولیه و واردات بر کالاهای مصرفی و اساسی، نشانه‌ای نگران‌کننده برای روند بازتولید صنعتی ایران است.
کاهش ارزش صادرات و واردات می‌تواند موجب افزایش فشار تورمی، کاهش ارزآوری و افت ارزش ریال شود. ادامه این روند در بلندمدت به تشدید توسعه‌نیافتگی، وابستگی ارزی و شکنندگی اقتصادی کشور منجر خواهد شد که باید به صورت ویژه مورد توجه دولت قرار گیرد.
